De levende religie van China
De schrijver
[Recensie] Kristofer Schipper (1934-2021), in China bekend als Shi Zhouren, was een zeer productieve Frans-Nederlandse sinoloog. In 1968 werd hij als eerste westerling ingewijd als tao-meester; ook was hij hoogleraar in Parijs, Leiden en uiteindelijk het Chinese Fuzhou. Zijn academisch gelauwerde Le corps taoïste verscheen in 1982. Het kwam zes jaar later voor het eerst uit in het Nederlands, in een vertaling van hemzelf en zijn vrouw Wendela; de tekeningen erin zijn van dochter Johanna. In 2004 ontving hij voor zijn verspreiding van de Chinese cultuur buiten China de Vriendschapsprijs, de hoogst mogelijke onderscheiding voor een buitenlander in de Volksrepubliek. Bijzonderheidje: hij liep als fakkeldrager mee bij de opening van de niet onomstreden Olympische Zomerspelen in Peking in 2008.
De thematiek
Deze recensierubriek beperkt zich in de regel tot echt nieuwe boeken, maar vooruit, de 29ste herdruk van een kennelijke klassieker uit 1988 kan toch ook de moeite waard zijn, zeker als het gaat over een religie die buiten het gebruikelijke blikveld valt: het taoïsme. Dus neem ik maar even voor lief dat met ‘deze eeuw’ de vorige bedoeld zal zijn en begin ik vol goede moed en vertrouwen in mijn leesvaardigheid aan Schippers beroemdste werk, dat een overzicht wil geven van alle aspecten van het taoïsme.
Schippers stelling: het taoïsme is ondanks periodes van vervolging al tweeënhalf millennium springlevend als authentieke Chinese volksreligie. Centraal begrip daarin is ‘qi’ (spreek uit als ‘tsjhi’), dat ongeveer zoveel betekent als ‘adem’, ‘lichaamssappen’, ‘levenskracht’ en ‘energiematerie’. En er komen inderdaad heel wat aspecten langs, zoals de aanname dat er een direct verband zou bestaan tussen de harmonie (of juist het gebrek daaraan) in het menselijke lichaam, de maatschappij en de kosmos.
Het gaat over Meesters, wierook en heilige bergen. Over Groene Draken, Witte Tijgers en yin en yang. Feestdagen, scheppingsverhalen en stichtelijke anekdotes over goden en godinnen als Mazu, de Grote Moeder. De kosmische energie van kalligrafie. Hoe jongeren al vroeg leren in trance te raken en de sjamanistische oorsprong daarvan. De duizelingwekkende hoeveelheid, veelal geheime rituelen uit de liturgie en welke ingewikkelde beproevingen en hiërarchie een taoleerling moet doorstaan voor alleen maar een bevordering tot Tweede Voorzanger. Hoe onvoorstelbaar nauw de inrichting van een rituele ruimte luistert. En, heel hip, waarom een mens maar beter geen koolhydraten kan eten. Over hoe Lao Zi zijn eigen moeder was. Transformatie, innerlijke en uiterlijke alchemie en het belang van niet-handelen. Excentrieke Onsterfelijken, die à la Dik Trom achterstevoren op een ezel rijden.
Opvallendste stelling
Het taoïsme is volgens Schipper een democratische religie: spontaan, ondogmatisch, anti-intellectueel, bedoeld voor vissers en boeren en dus verdacht in de ogen van de elite en de centrale staat. Hoe dat zich dan verhoudt tot de geheime kennis waarvan alleen ingewijden mogen weten, wilde mij helaas niet duidelijk worden.
Karakteristieke zin
“De Tao is per definitie ondefinieerbaar, hij kan slechts in zijn tot in het oneindige vermenigvuldigbare aspecten worden benaderd. Als transcendentaal en tegelijk immanent principe van het heelal is de Tao onnoembaar, ongrijpbaar en toch in alles aanwezig.”
Redenen om dit boek niet te lezen
Begin er niet aan als u, zoals ik, nog maar weinig over het taoïsme weet: als inleiding daarop is dit boek helaas ongeschikt. Verschillende hoofdstukken zijn niet om door te komen en dan worden al die Hoofdgeletterde en Verheven Diepzinnigheden alras Hoogst Onbegrijpelijk en Irritant – al kan dat natuurlijk ook zijn omdat ik de daarvoor Noodzakelijke Gevoeligheid mis. En zou alle informatie in dit boek 34 jaar na de eerste druk inderdaad nog even actueel zijn?
Redenen om dit boek wel te lezen
Bent u al wel redelijk thuis in de Oosterse wijsheid en de Chinese cultuur en erdoor gecharmeerd? Dan heeft u met dit boek een veelgeprezen en vermoedelijk nog steeds niet geëvenaard standaardwerk van een internationaal gerespecteerd geleerde in handen, waaraan u vele, vele uren van paradoxale overpeinzing zult hebben.
—
Eerder verschenen in Trouw en Marijke Laurense
