Persoonlijke beschouwingen over Oosterse religies
Recensie van Paul van der Velde: Tatoeage van de ziel.
De schrijver
Prof. dr. Paul van der Velde is hoogleraar Aziatische Religies aan de faculteit Religiewetenschappen, Filosofie en Theologie van de Radboud Universiteit Nijmegen. Hij vertaalde en becommentarieerde middeleeuwse Indiase poëzie en schrijft onder andere over Aziatische religies en westers boeddhisme.
Thematiek
“Waar sta je zelf, wat geloof je nog na al die studie, na al die reizen?”Het is de vraag die Van der Velde vaak kreeg en zichzelf ook regelmatig stelt. Als religiewetenschapper is hij gewend zijn eigen overtuigingen zoveel mogelijk aan de kant te schuiven en vooral zijn interesse voor het ‘menselijke verschijnsel religie’ een rol te laten spelen.
In dit boek staan de ervaringen en de overtuigingen van de wetenschapper juist nadrukkelijk op de voorgrond. Hij vertelt onder andere over zijn katholieke jeugd en hoe hij brak met de kerk (“hypocrisie en liefdeloosheid”). Hij vertelt nostalgische verhalen over zijn studiejaren in Utrecht en Leiden, verhalen van de vergeten en wegbezuinigde zolders van de religiewetenschappen. Het grootste gedeelte van het boek bestaat verder uit persoonlijke beschouwingen en ervaringen rond tradities, verhalen en reizen waarin de Aziatische religies centraal staan. Vooral India speelt een belangrijke rol, want dat is van der Veldes grootste liefde.
Opvallende stelling
Een paar keer neemt de auteur stevig stelling tegen het Westerse geflirt met Oosterse religies. Al die dingen die wij zo inspirerend vinden in boeddhisme of Hindoeïsme bestaan volgens hem vooral uit onze eigen projecties. Zo meent hij dat meditatie in die religies lang niet zo’n centrale rol speelt als wij vaak menen en is het vereren en ‘verzorgen’ van de godenbeelden – iets wat wij maar kinderachtig en dom gedoe vinden – eigenlijk veel belangrijker. Te Velde heeft hierin steeds oog voor de gewone, alledaagse, volkse kant van het geloof. Hoe functioneert het geloof voor ‘de gewone man of vrouw’ in India? Het is volgens te Velde nog platter: “In de praktijk zijn Indiërs altijd met huwelijken bezig, met name de vrouwen. De mannen zijn bezig met cricket. Iedereen is bezig met films en het complexe liefdesleven van de sterren”.
Mooie zinnen
Eindelijk weer eens een religieboek dat vol mooie, interessante en gewaagde zinnen staat. Een mooi citaat uit het begin dat iets over de fascinatie voor zijn vak en de positie van de auteur vertelt:
“Oude onderrichters kwamen vaak met oude wijsheden voor de dag, met oude literatuur, mythologie, kunst en filosofieën. Dit mochten vergeelde, gebarsten gedachten zijn, maar ze waren geproefd door vele generaties voor ons, mijn tong wenst zich te plooien langs oude cesuren.” Nieuwe docenten kwamen echter “niet met deze diepgewortelde esthetica, hun gedachten stonden op stencils die in die tijd nog blauw waren en een raar smaakje hadden. Ik stond niet toe dat zij mijn innerlijke landschap zouden verontreinigen met deze fastfood van de tijdgeest.”
Een heel andere ontboezeming staat in het nawoord:
“Ik zou er niet mee zitten als blijkt dat de wereld is geschapen door een god die immoreel in elkaar steekt, die geen god van liefde is maar iets anders, gewoon opportunistisch, dat de schepping bestaat als het gevolg van bezuinigingen of zo.”
Reden om dit boek wel te lezen
“Maar dat is meer iets voor bij een glas wijn”. De auteur zegt het enkele keren als hij op het punt staat zijn mening over een religieus fenomeen te geven. Gelukkig heeft hij in dit boek heel vaak zijn mond juist niet gehouden en komen we iets te weten over ‘de mens achter de wetenschapper’ (wat toch welbeschouwd een rare uitdrukking is). In die zin is dit boek dus ‘een wijntje drinken met professor Van der Velde’. De professor vertelt mooie verhalen over ‘het uitschelden van Shiva’ in Zuid-India, zijn oefeningen in de dansvorm Bharata Natyam, en zijn fascinatie voor de dansende Shiva Nataraja.
Reden om dit boek niet te lezen
Het is op een bepaalde manier ook bedroevend om een boek te lezen van een van zijn geloof gevallen katholieke jongen die met milde ironie de wereld van de religies bekijkt, vooral nog zin zoekt in die paar esthetische momenten die hem gegeven zijn en verder tot de conclusie komt dat de wereld wreed en zinloos is. Zoals er zovelen zijn. Door alle mooie godenverhalen en reiservaringen heen baant de argwaan en het cynisme van de auteur zich een weg. Nu ja, en dat hij daar zijn redenen voor heeft maakt hij de lezer prima duidelijk.
—
Eerder verschenen in de Trouw
