“Arme, arme Teddy!“
[Recensie] Teddy en Arktoer van de Russische schrijver en musicus Joeri Kazakov (1927-1982), onlangs gebundeld verschenen bij De Wilde Tomaat, zouden tot de beste dierenverhalen uit de wereldliteratuur behoren. Kazakov roept stemmingsbeelden op van een onmetelijk landschap in het noorden van Rusland en onderzoekt de psyche van de mens in verhouding tot de natuur. Hij projecteert menselijke eenzaamheid en isolement op respectievelijk een circusbeer (Teddy) en een blinde jachthond (Arktoer). Onverwacht geconfronteerd met vrijheid, gaan beide dieren instinctief op zoek naar hun verloren band met de natuur.
Teddy
Teddy de bruine circusbeer rebelleert allang niet meer. Gedwee verricht hij de meest nutteloze kunstjes: ‘Wanneer men hem een fiets geeft, steekt hij zijn poot over het zadel, zet zich af en rijdt rondjes door de piste, krachtig op de pedalen trappend en sterk op het stuur leunend.’ Tijdens de nacht verzinkt hij in droevige overpeinzingen en denkt terug aan zijn kinderjaren. Op een dag weet Teddy te ontsnappen en rent hij het wijde woud in. Maar zijn instincten zijn ingeslapen. Hij is het verleerd om in de natuur te overleven. In de hoop dat iemand hem voedsel zou komen brengen loopt Teddy op zijn voorpoten een open plek rond, maakt een koprol, danst, kijkt vervolgens tevreden om zich heen, in afwachting van applaus en een beloning. Tevergeefs. De beer vermagert zienderogen.
Teddy reist langs de verwoestingen die de mens tot diep in het woud heeft aangericht. Daar krioelt het van het leven. ‘Wat was al zijn kennis opgedaan in het circus hier nog waard?’ Tot Teddy’s verbazing slaan zelfs de wolven onmiddellijk op de vlucht zodra ze hem zien aankomen. Hij beseft nog niet dat hij het grootste, machtigste en gevaarlijkste dier in het woud is. Ondanks voedsel in overvloed, ongerepte wildernis en woeste schoonheid, is Teddy niet gelukkig. Hij moet zijn eigen berenparadijs zien te vinden. Gedreven door melancholie vreet hij havervelden leeg en komt zo opnieuw op het pad van de mens, nu zijn grootste vijand. Jagers komen hem op het spoor. Een schot galmt door de nacht.
“Arme, arme Teddy!” Opgejaagd, gekweld door de pijn van zijn verwondingen, vervuld van angst voor het onweer dat losbarst boven de boomtoppen, nat en ongelukkig, zit de arme beer onder een oude spar. Bovendien wordt hij belaagd door een kolossale mannetjesbeer. Na veel ellende en wanhoop herstelt Teddy. Hij ziet in dat hij een territorium voor zichzelf moet afbakenen. Het wordt winter…
Arktoer
Arktoer de jachthond kwam naar verluidt met de lenteroep van de zwanen op een ijsschots aandrijven in de stad. Waarschijnlijk was hij blind geboren. “Als pup doorstond hij grote kwellingen, die hem vroegtijdig verhardden en verbitterden.” Hij werd een dakloze, grimmige zwerfhond. De verteller ziet hoe alles verandert wanneer op een dag een arts zich het lot aantrekt van de thuisloze hond. Arktoer smelt weg van liefde voor zijn nieuwe baas, die dagelijks de mooiste aria’s zingt. Zijn schurftige vacht wordt donzig. De stad is omgeven door uitgestrekte wouden, maar de blinde Arktoer verdwaalt nooit, omdat hij zich uitstekend kan oriënteren aan de hand van geuren. In het woud ontdekt de hond zijn jachtinstinct. Hoewel de takken zijn ogen striemen en de grond onder zijn poten verrijst, laat Arktoer zich niet stoppen tijdens zijn razende ren.
Maar wat is een jachthond zonder bijval van de mens? Arktoer voelt zich eenzaam. De verteller heeft medelijden met de toegetakelde hond die blind zijn instincten najaagt en niet ziet welke schoonheid hem omgeeft: “hoe de dauw glinstert op het gras,” hoe feestelijk de lijsterbesstruiken kleuren tussen de zilversparren. “Ach Arktoer, jij arme hond!” Arktoer verkeert in tweestrijd tussen liefde voor zijn baas en hartstocht voor de jacht. Op een dag is hij spoorloos.
Joeri Kazakov zet in twee lyrische miniaturen onvergetelijke dierenkarakters neer. Teddy en Arktoer zijn tragische helden die in volkomen isolement hun weg moeten zien te vinden in een harde wereld. Ze doen dat met een filosofische ingesteldheid en meestal melancholisch gestemd. Hun verbeten zoektocht om de drang naar vrijheid te verzoenen met hun diepgewortelde instincten doet nadenken over de menselijke psyche. Hoe hopeloos zitten wij gevangen in beschaving en verstedelijking, gekortwiekt door onze verstoorde relatie tot de natuur?
—
Eerder verschenen op Geen dag zonder boek
