"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Tegennatuur

Zaterdag, 20 december, 2008

Geschreven door: Michel van Eeten
Artikel door: Johan Bordewijk

Deadlock

Problemen zijn niet altijd oplosbaar. Dat blijkt uit Tegennatuur, de debuutroman van Michel van Eeten (1970). Het boek beschrijft de ervaringen van Grad Vaessen, een jonge Nederlandse wetenschapper, in Californië. Hij verblijft daar op uitnodiging van Leslie om te helpen bij een onderzoek naar natuurbeheer in het achterland van San Francisco. Leslie is hoogleraar in Berkeley en volgens Grad een geniale wetenschapper met een afwijkende visie op hun vakgebied.

Californië is de afgelopen dertig jaar verwikkeld in een wateroorlog. Om landbouwgebieden en steden van water te voorzien is in het verleden een enorme infrastructuur gebouwd, met grote schade voor het milieu tot gevolg. Het programma CALFED – het California Federal Bay Delta Program – moet deze schade herstellen. Het blijkt echter onmogelijk te voldoen aan de tegenstrijdige doelstellingen: het programma zit in een zogenaamde deadlock:

‘[Er waren] oplossingen [nodig] die zowel de vissen zouden redden, als voldoende water voor de landbouw en steden garandeerden, als overstromingsbescherming boden, als de waterkwaliteit garandeerden. De bureaucratische variant van de wonderbaarlijke broodvermenigvuldiging.’

Ondanks dat spannen de organisaties van waterbeheer zich dagelijks in om op eigen wijze en naar beste inzicht compromissen te sluiten tussen deze elkaar uitsluitende eisen. Het onderzoek van Leslie en Grad moet hier verbetering in aanbrengen door de bestuurlijke problemen in kaart te brengen en aanbevelingen voor verbetering te doen. Dat eerste lukt heel goed, dat tweede volstrekt niet. Als Grad de resultaten, die in boekvorm gepubliceerd moeten worden aan Leslie beschrijft, wordt zijn twijfel over het succes van de studie duidelijk:

Boekenkrant

‘Grad aarzelde en vatte toen nog eens de lijn van het boek samen. In de laatste hoofdstukken zouden de aanbevelingen komen. Terwijl hij dat uitsprak zag hij in gedachten een groot zwart gat.’

Voor hun onderzoek interviewen Grad en Leslie veel betrokkenen: beleidsmakers, boeren en wetenschappers. Hierdoor komen zij tot een nieuw inzicht. Aanvankelijk maken zij het gebruikelijke onderscheid in natuur en alles wat de natuur bedreigt: de tegennatuur. De mens, als belangrijkste oorzaak van tegennatuur, staat buiten de natuur. Dit onderscheid, zo wordt hen duidelijk, is onjuist. Natuur bestaat bij de gratie van tegennatuur, beide dienen als één geheel beschouwd te worden. Over de aanbevelingen die uit dit inzicht moeten komen worden Grad en Leslie het niet eens.

Het boek speelt ook op een andere manier met het begrip tegennatuur. Grad is dwangmatig met seks bezig en gebruikt het internet als onuitputtelijke bron om aan zijn trekken te komen. Maar hij beleeft ook opwindende momenten met zijn vriendin Jude. Zij is gefascineerd is door de plek tussen Grad’s benen waarvan hij maar niet op de naam kan komen. Grad wordt verder in verwarring gebracht als blijkt dat Leslie net ontdekt heeft dat hij homoseksueel is en op Grad valt. Grad kan zijn liefde niet beantwoorden, maar hij wijst Leslie ook niet duidelijk af. Sterker nog: hij wekt de indruk open te staan voor diens toenaderingen. Deze ambivalente houding is typerend voor zijn persoon. Hij is niet in staat zijn leven bevredigend vorm te geven, maar laat zich leiden door gebeurtenissen. Hij is machteloos waarnemer van zijn eigen leven. Dat komt hem op verwijten te staan van onbereikbaarheid en het zich laten misbruiken en kleineren. Hij bevindt zich in net zo’n deadlock als het CALFED-programma, hij moet aan tegenstrijdige verwachtingen voldoen van de mensen om hem heen.

Tegennatuur is een ongemakkelijk boek. Het leest onprettig en schaaft en schuurt aan alle kanten. Ik heb het regelmatig weggelegd om bij te komen. Het ongemak ontstaat door het cynisme dat metersdik op het boek ligt. Maar het ontstaat ook door de verteller die nadrukkelijk naar voren treedt in het boek, met commentaar op de gebeurtenissen.

‘Goede wil bleef gelukkig niet altijd onbeloond. Toen opperbevelhebber Mladic de ontruiming van het stadje Srebrenica succesvol had afgerond, gaf hij overste Karremans een schemerlamp cadeau voor de prettige samenwerking. De overste was van goede wil geweest […].’

Dit ervaren ongemak is geen reden tot diskwalificatie van het boek. Integendeel, Van Eeten weet het bedrukte wereldbeeld overtuigend neer te zetten. De lamme ontevredenheid van Grad over zijn leven, zijn werk en relaties is echt. Maar het is wel een lang boek, te lang, langdradig bijna. Het kan wel wat spanning gebruiken. Na de zoveelste cynische bespiegeling of het zoveelste bezoek aan de zoveelste natuurbeschermer weet ik het wel. Telkens toont zich de frustratie van de personages zonder dat een oplossing in beeld komt. Pas helemaal aan het eind van het boek komt de oplossing schijnbaar in zicht, keurig aangekondigd door de verteller. Schijnbaar, want vervolgens blijkt dat toch niet de oplossing te zijn. Het blijft daarom onduidelijk waar Van Eeten naar toe wil.
En o ja, het deel van het lichaam waar Grad naar op zoek is, is het perineum. Inderdaad een erogene zone.


Laat hier je reactie achter:

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Alleen inhoudelijke reacties die gaan over het besproken boek en/of de recensie worden geplaatst.

Boeken van deze Auteur: