“Mijn grootste fout was dat ik dacht dat ik de wereld kon ensceneren”
[Recensie] Terugkeer ongewenst is het deels waargebeurde, deels fictieve levensverhaal van de Joodse acteur, entertainer en regisseur Kurt Gerron. Op het moment dat het boek begint zit Gerron gevangen in het concentratiekamp Theresienstadt. Zojuist is hem door de kampleiding opgedragen om een film te maken waarin het leven in Theresienstadt als heel rooskleurig wordt neergezet.
Omdat dit natuurlijk absoluut niet overeenkomt met de waarheid, twijfelt Gerron of hij de film wil maken of niet. Maar als hij de film niet maakt, weet hij zeker dat hij naar Auschwitz zal worden afgevoerd en vandaar is nog nooit iemand teruggekomen. Terwijl hij nadenkt over zijn beslissing, trekt zijn leven aan hem voorbij. Als lezer wordt je meegenomen naar onder andere zijn tijd als soldaat in de eerste wereldoorlog en zijn tijd als acteur en regisseur.
In het boek vertelt Kurt Gerron zijn levensverhaal bijna alsof het een film is. De lezer krijgt een reeks kortere en langere scenes voorgeschoteld, die van een afstandje, maar wel heel beeldend beschreven zijn. Gerron zit niet helemaal in zijn eigen verhaal, hij lijkt meer een toeschouwer. Daardoor kan hij echter wel goed observeren wat er gebeurt en wat hij eigenlijk anders had willen doen.
Gerron zegt op een gegeven moment “mijn grootste fout was dat ik dacht dat ik de wereld kon ensceneren”. Dat is dan ook wat hij in elke moeilijke situatie doet. Hij verzint manieren om zijn eigen verhaal goed af te laten lopen. Als dit niet lukt is hij verbaasd en geschokt en weet hij niet meer hoe hij daar mee om moet gaan. Dit zie je in het boek dan ook regelmatig gebeuren.
Ondanks dat Gerron zijn eigen verhaal vaak óf als toeschouwer of als regisseur lijkt te beleven, gaat het de lezer wel onder de huid zitten. Omdat Gerron zichzelf vrij scherp observeert leer je hem als lezer goed kennen en begrijp je zijn daden helemaal. Je gaat daardoor ook erg meeleven. Dat is vanwege de situatie waarin Gerron zich bevindt niet makkelijk, maar je leert er wel veel van.
Ik vind dit een erg sterk geschreven verhaal. De sfeer is erg beklemmend, net zoals die in het echte Theresienstadt geweest moet zijn. Het is een erg persoonlijk verhaal dat een beeld geeft van hoe het moet zijn geweest om een slachtoffer van de nazi’s te zijn. Het is een boek om nog lang over na te denken.
—
Eerder verschenen op Drukinkt
