De evolutietheorie toegepast op kunst
[Signalering] De grote kracht van Darwins evolutietheorie zit in de enorme reikwijdte ervan. Ze heeft de biologie een nieuwe grondslag gegeven. Maar daarnaast worden haar principes ook vruchtbaar toegepast in allerlei andere wetenschappen, zoals antropologie, sociale psychologie, linguïstiek en criminologie. Welbeschouwd lijkt er weinig te kunnen ontsnappen aan de wetten die ten grondslag liggen aan de ontwikkeling van het leven. Niets menselijks lijkt de natuurlijke en seksuele selectie vreemd.
Maar de kunst dan? Onttrekt de mens zich daarin niet aan zijn evolutionaire oorsprong? Laat hij in het maken en waarderen van kunstwerken, of het nu om literatuur, muziek of schilderkunst gaat, niet zien dat hij zich boven zijn natuurlijke drijfveren en determinaties kan verheffen?
Dat valt te bezien. In The Art Instinct doet Denis Dutton een verrassende en diepgravende poging om ook de kunst, dit menselijke domein bij uitstek, te begrijpen als de resultante van evolutionaire bronnen, van instincten die ons verbinden met onze prehistorische voorouders.
Hij verzet zich daarbij tegen de idee dat kunst een soort niet-functioneel bijproduct is van evolutionaire aanpassingen, zoiets als de witheid van botten. Kunst heeft, gebruikmakend van taal- en verbeeldingsvermogen, overlevingswaarde; ze is dus eerder met de hardheid en buigzaamheid van botten te vergelijken. Zo heeft het vertellen van fantasierijke fictie de mens oorspronkelijk geholpen zich gevaren en bedreigingen in te prenten en dus beter te kunnen anticiperen op een vijandige buitenwereld. De spannende verhaaltjes voor het slapen gaan zijn de onschuldige afgeleide van wat bij de eerste mensengemeenschappen van levensbelang was: een gewaarschuwd man telt immers voor twee.
The Art Instinct is een prikkelend boek. Het laat ons op een nieuwe manier kijken naar kunst. Maar de lezer zij gewaarschuwd: ook die manier van kijken heeft zijn blinde vlekken. De grote diversiteit van de kunst, met grote K en kleine k, laat zich niet in dat ene evolutionaire verklaringsschema persen.
—
Eerder verschenen in Intermediair
