"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

The Knowledge Argument

Zondag, 2 februari, 2020

Geschreven door: Sam Coleman
Artikel door: Karl van Heijster

Wat leert de ervaring ons?

[Recensie] Stel je eens voor: een briljante wetenschapper, genaamd Mary, is al sinds haar geboorte opgesloten in een kleurloze kamer. Daar wordt ze gedwongen het fenomeen van de menselijke kleurperceptie te onderzoeken, zeg via een zwart-witscherm. Na een aantal jaar weet Mary alles wat er te weten valt binnen haar vakgebied. Laten we aannemen dat dit scenario zich in de toekomst afspeelt, en eventuele tekortkomingen van onze huidige theorieën opgelost zijn. Mary heeft complete kennis van kleuren en kleurperceptie. Ze weet, zonder overdrijving, alles wat er over kleuren te weten valt. 

Nu dient dan eindelijk het moment zich aan dat Mary vrijgelaten wordt uit de kamer. Ze ziet een rode roos – en leert op dat moment iets nieuws, namelijk hoe de kleur rood eruit ziet. Maar… Mary wist toch al alles wat er over kleuren te weten viel?

Fysicalisme

Dit gedachte-experiment, dat bekend is komen te staan als het kennisargument (knowledge argument), werd in 1982 ontwikkeld door filosoof Frank Jackson. Met het experiment opende Jackson een aanval op het fysicalisme. Dat is het idee dat alles in het universum in laatste instantie fysisch van aard is, of anders gezegd: dat alle feiten fysische feiten zijn. Het argument achter Jacksons gedachte-experiment luidt dan als volgt:

Hereditas Nexus

Premisse 1: Mary weet alle fysische feiten over kleurperceptie terwijl ze zich in de zwart-witkamer bevindt.

Premisse 2: Mary leert iets nieuws als ze de kamer verlaat en voor het eerst een rode roos ziet.

Premisse 3: Mary leert een nieuw feit.

Conclusie: Niet alle feiten zijn fysische feiten.

Zoals dat gaat in de filosofie, bleef het daar uiteraard niet bij. In de decennia die volgden, is Jacksons gedachte-experiment hevig bediscussieerd. In The Knowledge Argument, onderdeel in de reeks Classic Philosophical Arguments van Cambridge University Press, buigen dertien filosofen zich over de vraag wat Mary leert als ze de kamer verlaat en wat de implicaties daarvan zijn. En is Jacksons argument überhaupt wel geldig?

Epistemologie

Weerlegt Jacksons gedachte-experiment bijvoorbeeld überhaupt wel het fysicalisme? Tim Crane merkt op dat het argument van een epistemologische observatie concludeert naar een metafysische conclusie. Maar dat is ongegrond. Het gedachte-experiment laat hooguit zijn dat niet alle kennis fysisch van aard is. Galen Strawson maakt een soortgelijk punt als hij zegt dat Jackson het idee weerlegt dat de fysische wetenschappen een volledige karakterisering van alle feiten kunnen geven. Maar dat is een weerlegging van een onverdiend optimisme aangaande de natuurwetenschappen, niet van een metafysische stelling.

Tom McLelland is zelfs nog stelliger: het kennisargument is ofwel onverdedigbaar, ofwel redundant. Want Jacksons argument slaagt alleen als hij aan kan tonen dat een fenomenaal feit (het zien van de kleur rood) in principe niet te reduceren valt tot een fysisch feit. Als hij dat niet kan, dan is het kennisargument onverdedigbaar. Als hij dat wel kan, dan is het redundant. Immers, het argument zelf toont dan niet meer aan dat niet alle feiten fysisch van aard zijn. Dat mag dan worden verondersteld op basis van het eerder aangetoonde feit dat het een principieel niet te reduceren valt tot het ander.

Conceptuele kennis

Dan werpt zich nog de vraag op wat Mary eigenlijk leert als ze de kamer verlaat en voor het eerst rood ziet. Want dat ze feitelijke kennis opdoet, is geen gegeven. Het gros van de essays in de bundel behandelt die vraag via een omweg, namelijk door kritiek te leveren op eerdere antwoorden op die vraag. Leert Mary een nieuw feit, zoals Jackson stelde? Een voorbeeld van een andere benadering is de fenomenaleconceptstrategie (phenomenal concept strategy). Deze stelt dat Mary een al bekend feit via een nieuw verworven concept op een nieuwe manier leert te benaderen. David Pitt levert kritiek op dit idee door te stellen dat er geen manier is om te begrijpen hoe ervaringen invulling kunnen geven aan zulke concepten. De kennis die Mary opdoet is perceptueel en direct, concludeert hij, en niet conceptueel. 

De omweg die de essays bewandelen, zorgt voor een enorme diversiteit in de bundel. Een nadeel van deze benadering is wel dat de lezer zonder al te grondige voorkennis van de reacties op Jacksons argument, bij tijden verloren raken in filosofisch jargon. Die drempel zorgt ervoor dat The Knowledge Argument niet helemaal slaagt als inleiding in de door Jackson opgeworpen problematiek. Voor de verder gevorderde geïnteresseerden vormt de bundel echter een waardevolle toevoeging in de toch al omvangrijke literatuur rondom het kennisargument.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles