"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

The Politics of Mass Digitization

Woensdag, 26 oktober, 2022

Geschreven door: Nanna Bonde Thylstrup
Artikel door: Vera Weterings

Massadigitalisering onder de loep

[Recensie] Massadigitalisering wordt vaak gezien als de heilige graal om geschreven erfgoed beter toegankelijk te maken. Hoewel digitalisering zeker nuttig is op het gebied van decontextualisering en recontextualisering als het gaat om het openstellen van erfgoed voor nieuw kritisch onderzoek, zitten er echter tal van haken en ogen aan het op industriële schaal digitaliseren ervan. Deze schaduwzijde van massadigitalisering blijft vaak onderbelicht. Auteur Nanna Bonde Thylstrup zet in haar boek helder uiteen hoe de meeste massadigitaliseringsprojecten niet als louter neutrale technische processen gezien kunnen worden, maar vaak verbonden zijn met complexe technische en sociaal-politieke omstandigheden. De lezer maakt zo kennis met een nieuw theoretisch raamwerk voor het begrijpen van massadigitalisering dat zich richt op noties van overbrenging van informatie, infrastructuur en politieke intenties.

Thylstrup biedt in drie delen – framing, mapping, diagnosing – een nuchter kijkje in de wereld van massadigitalisering zonder het concept te veroordelen of op te hemelen. Zo brengt ze aan het licht hoe de oorsprong van een project – zakelijk, publiekelijk of privaat – invloed heeft op de infrastructuur en politieke dynamiek waarin het gedigitaliseerde materiaal wordt gepresenteerd. Dat doet ze door de lezer mee te nemen in een inzichtelijke analyse van hoe culturele en politieke thema’s verweven zijn met legale projecten zoals Google Books en Europeana en illegale schaduwbibliotheken zoals Monoskop en Lib.ru. En hoe de belangen van een commerciële partij als Google verschillen met de belangen van een erfgoedinstelling zoals de nationale Franse bibliotheek. Denk bijvoorbeeld aan het ogenschijnlijke positieve effect dat door massadigitalisering veel meer van ons erfgoed op een laagdrempelige wijze toegankelijk is, terwijl hierdoor het nog analoge materiaal steeds meer naar de achtergrond verdwijnt. Hierdoor maken onderzoekers steeds vaker gebruik van erfgoed dat digitaal beschikbaar is en blijft een groot deel van onze archieven onderbelicht. Ook de technische mogelijkheden om archiefstukken digitaal aan elkaar te verbinden via linked open data brengen telkens dezelfde bronnen voor het voetlicht. Via dit soort kwesties laat Thylstrup zien hoe massadigitalisering de politiek van het culturele geheugen kan veranderen en zo onze relatie met het verleden en met elkaar kan beïnvloeden.

Dekolonisering
Thylstrup gaat niet alleen dieper in op de motieven die ten grondslag liggen aan enkele grootschalige digitaliseringsprojecten, maar brengt in haar publicatie ook diverse kwesties voor het voetlicht op het gebied van ethiek, politiek, esthetiek en methodologie. Zo behandelt ze een scala aan vraagstukken die uit deze kwesties voortkomen. Zo heeft ze onder andere aandacht voor de invloed van maatschappelijke debatten zoals dat rondom dekolonisering. Doordat steeds meer erfgoedinstellingen aandacht hebben voor dekolonisering worden steeds meer eisen gesteld aan digitaliseringsprojecten. Waar digitaliseringsprojecten voorheen primair gericht waren op online toegankelijkheid en de meest simpele vorm van indexering, is er op het gebied van met name het nader toegankelijk maken tegenwoordig toenemende aandacht voor de context waarin het materiaal wordt gepresenteerd. Ook spelen er vraagstukken rondom gevoelige informatie in het gedigitaliseerde materiaal en het hergebruik van oude indexen waarin koloniale machtsstructuren kunnen zijn gerepresenteerd.

Wie op zoek is naar het effect van massadigitalisering op archieven of hoopt op een stappenplan voor digitaliseringsprojecten zal bij het lezen van dit boek van een koude kermis thuiskomen. Echter, wie zich meer bewust wil worden van de motieven achter massadigitaliseringsprojecten en de gevolgen die dergelijke projecten hebben op onze kijk op en omgang met erfgoed zal een hoop leren. Ook zullen de inzichten die Thylstrup biedt in vraagstukken op het gebied van auteursrecht, hergebruik en openbaarheid van het erfgoed uitnodigen tot verdere discussie in de erfgoedsector.

Boekenkrant

Eerder verschenen op Hereditas Nexus