De onzekerheid omarmen
De auteur
[Recensie] Thomas Halik is priester, hoogleraar en inmiddels een ware theologische ster aan het christelijke firmament. Zijn boeken raken blijkbaar voor velen de juiste snaar, ook in het Nederlandse taalveld. Kern daarin is steeds de omarming van onzekerheid. Wie meer over Haliks levensverhaal en ontwikkeling wil lezen, kan sinds vorig jaar terecht bij zijn autobiografische boek In het geheim geloven.
Thematiek
Vlak voor zijn benoeming als paus sprak de toenmalige kardinaal Joseph Ratzinger, over onze ‘wereld zonder God’. In de verlichting werd het advies gegeven de dingen te bekijken alsof God niet bestaat. Ratzinger wilde mensen die het niet lukt de weg te vinden naar het aanvaarden van God een omgekeerd advies geven: leef alsof God bestaat.
Deze korte beschouwing van kardinaal Ratzinger gaf Halik stof tot reflectie voor dit boek. Een groot deel van zijn bespiegelingen gaat over het bestaan van God. Halik is erg gecharmeerd van wat een postmoderne theoloog als Richard Kearney daarover schrijft. In zijn boek The God Who May Be is God niet langer de metafysische topdog in de grote zijnsorde, maar is het bestaan van God veel meer een ‘mogelijkheid’. Gods zijn is niet een beredeneerde bestaansgrond waar we stevige geloofshuizen op kunnen bouwen, maar heeft veel meer het karakter van genade, iets dat tot ons kan komen en waar we ons voor kunnen openstellen of afsluiten.
Verder bevat het boek een voortdurende uitnodiging – voor gelovigen en niet-gelovigen – om het christelijk geloof te zien als een theaterstuk of een verhaal dat je alleen maar kan begrijpen door erin binnen te gaan. Kort gezegd: geloven draait niet zozeer om rationeel begrijpen, maar om existentieel ervaren.
Theologische lijn
Halik stapt in dit boek in een denktraditie die velen zullen associëren met de namen van Dietrich Bonhoeffer en Dorothee Sölle. Bonhoeffer schreef dat christenen in een seculiere tijd moeten leven “als degenen die hun leven inrichten zonder God”. Als ‘God’ een betekenisloos woord is geworden, ofwel als ‘God dood is’, dan is luidkeels het bestaan van God verkondigen niet veel meer dan het ronddragen van een soort fetisj. Via het werk van Sölle en anderen werd ‘theologie na de dood van God’ vervolgens een serieuze tak van sport, die in het postmoderne vaarwater weer een nieuwe impuls kreeg. De postmodernen wezen de theologische traditie op haar obsessie met aanwezigheid, zijn, rationaliteit en macht.
Halik put volop uit deze denklijn en verbindt die met de bijbels-christelijke traditie. Hij laat zien dat deze gedachten niet vreemd zijn aan het christendom, maar tot het oerbestand van het geloof horen.
Mooie zinnen
“Ik denk dat deze tijd erom kan vragen dat christenen het monopolie op de kennis van Christus opgeven, in die zin dat we die a-priorizekerheid opgeven dat wij Christus al volkomen kennen, dat we hem bezitten en Hem daardoor aan anderen kunnen aanbieden. God is een ondoorgrondelijk, onuitputtelijk geheimenis. Het geloof […] brengt mij ook tot de overtuiging dat ik op geen enkel moment van mijn leven over Christus kan ‘beschikken’, dat er aan Hem niets meer zou overblijven om te ontdekken.”
Reden om dit boek niet te lezen
Was ik laaiend enthousiast over eerdere boeken van Halik, inmiddels is mijn ontvangst een stuk lauwer. Het is van begin tot eind bekende kost. Je hebt alles al eens eerder gelezen in zijn boeken. Ook zijn fronten zijn inmiddels overbekend: evangelisch triomfalisme, katholiek dogmatisme, protestants rationalisme – ze passeren allemaal weer de revue. Hoe scherpzinnig Halik ook schrijft, steeds weer dezelfde denkexercitie maken, krijgt op een gegeven moment wel iets gemakzuchtigs.
Reden om dit boek wel te lezen
Je kunt dit boek beschouwen als een toegankelijke, essayistische inleiding in de postmoderne theologie. Tegelijk is en blijft Halik balsem voor de ziel voor wie christen wil zijn, maar niet kan wonen in geloofshuizen die bovengenoemd triomfalisme, dogmatisme of rationalisme herbergen.
—
Eerder verschenen in Trouw
