Over de toekomst van de democratie
[Signalering] Een samenleving waarin alle kinderen evenveel kans hebben op de beste opleidingen, ongeacht hun huidskleur of het inkomen van hun ouders. Waarin iedereen kan opklimmen van krantenmeisje tot miljonair.
Klinkt dit als de gedroomde maatschappij? Niet volgens politiek filosoof en moral rockstar Michael Sandel. Want hoe rechtvaardig bovenstaande ook klinkt: op het hedendaagse meritocratische ideaal, waarin niet afkomst maar verdienste centraal staat, is het nodige af te dingen, schrijft hij in het verhelderende en toegankelijke boek De tirannie van verdienste. Bij die ‘eigen verdienste’ komt een enorme portie geluk kijken, namelijk aangeboren talent. Ook een kwestie van geluk is de mate waarin een samenleving talent waardeert. Dat voetballers en bankiers miljoenen verdienen, komt door het toevallige belang dat wij hechten aan voetbal en zakelijke dienstverlening. Marktwaarde zegt dan ook niets over morele waarde, stelt Sandel.
Grootste probleem van meritocratie is dat het bij de ‘winnaars’ leidt tot arrogantie en minachting jegens de minder succesvollen, en een gevoel van vernedering bij die laatste groep. Onder het motto ‘gelijke kansen voor iedereen’ is het immers makkelijk denken dat succesvolle mensen hun succes ook verdiend hebben. Ergo: de ‘losers’ hebben niet hard genoeg hun best gedaan. Een voedingsbodem voor onvrede, polarisatie en protesten, stelt Sandel. Hij pleit dan ook voor een rechtvaardige verdeling van inkomen én erkenning. De mate waarin we werk waarderen, moet niet meer afhangen van de marktwaarde of de noodzaak voor een universitair diploma. Daarnaast zou een gezonde portie bescheidenheid ten aanzien van onze prestaties de weg vrijmaken voor een minder rancuneuze en meer vrijgevige maatschappij.
—
Eerder verschenen in De Helling
