Vluchten kan niet meer […] Schuilen kan nog wel, schuilen bij elkaar, …
(uit Vluchten kan niet meer (1985) van Frans Halsema en Jenny Arean/tekst A.M.G.Schmidt en muziek Harry Bannink)
[Recensie] De titel, 3 oktober (2019), respectievelijk het eerste en het derde deel.
Worden de vragen opgelost en hoe kijken we als lezer terug op de titel na het lezen van het boek?
Het zal je maar overkomen: de liefde van je leven, de Prins op het Witte Paard is een narcist, een mooiprater die met een arsenaal aan leugens zichzelf overal weet uit te praten, iedereen een rad voor de ogen draait en zich daardoor beter voordoet dan hij in werkelijkheid is en zonder schroom iemand anders behandeld als een voetveeg, een natte dweil. Dat is het lot van Janine en haar zoontje Jack. Zij is de vernederingen van Sjaak beu en slaat samen met haar kind op de vlucht, de vrijheid tegemoet. Dat blijkt echter een utopische gedachtegang te zijn, want waar zij zich ook schuil houdt, haar ex weet haar altijd te vinden waardoor ze genoodzaakt is om voortdurend andere oorden op te zoeken. Een nieuwe relatie, met Harry, zou rust moeten brengen, maar het voortdurende verhuizen brengt nieuwe schade toe: instabiliteit voor wat betreft werk en school zorgen voor stresssituaties en spanningen binnen de relatie: schoolvrienden voor Jack, vriendenkring opbouwen voor Janine en Harry, het is allemaal niet voor hen weggelegd. Voor Janine ontwikkelt zich een ‘déjà vu’ situatie. Angst en onzekerheid en de onvoorwaardelijke zorg en bescherming van haar zoontje Jack zijn een constant gegeven in haar leven, 24/24, 7/7. Kan de stabiliteit, die er was tussen Janine en Harry, herwonnen worden of wordt de externe druk op hun relatie te zwaar? De auteur komt alleszins met een zeer verrassend slot.
Toen was je weg kruipt onder je huid. Telkens wanneer je als lezer geconfronteerd wordt met een verhaal als dit kom je tot het besef hoe ‘taboe’ die onderwerp nog steeds blijkt te zijn. Het is haast onbegrijpelijk hoe de dader steeds wegkomt met zijn psychologisch geweld: een hel voor het slachtoffer.
“Woorden zijn scherper dan een mes”. (Anya van der Gracht)
Het is niet alleen de situatie op zich die nefaste gevolgen heeft voor het slachtoffer. De onmiddellijke omgeving zorgt vaak voor een psychologische doodsteek: het fenomeen ‘Victim Blaiming’ – de schuld ligt bij het slachtoffer – kan zorgen voor een sociale en maatschappelijke uitsluiting: je stuit op ongeloof binnen je eigen familie en binnen je eigen vriendenkring. Het isolement is onvermijdelijk, de afgrond komt akelig dichtbij.
Een ander thema in dit verhaal is het huiselijk geweld, al dan niet als gevolg van alcoholmisbruik. Ook hier komen de daders vaak te gemakkelijk weg en dat is zeer dikwijls het gevolg van het falen van hulpverlenende instanties en hulpverleners die zich ook al te vaak bezondigen aan het thema ‘Victim Blaiming’. Vaak wordt er ook té laat ingegrepen. ‘Wij kunnen niets doen voor er iets gebeurt’ is een vaak gehoorde uitspraak, waardoor interventies zeer dikwijls te laat zijn, als de aangerichte schade onomkeerbaar is.
Met haar levensverhaal wil Anya een statement maken:
“Hier moet verandering in komen. Ogen moeten geopend. Fysiek geweld is niet goed te praten. Psychisch geweld moet over gepraat worden.” (Anya van der Gracht).
Als ervaringsdeskundige (jammer genoeg) vloeit het verhaal van de auteur vlotjes uit haar pen, al kan ik mij goed voorstellen dat het niet altijd zo gemakkelijk is als het lijkt: als schrijver leg je je privéleven helemaal in de handen van de lezer. Anderzijds onderneem je als auteur een poging om stof te leveren om een maatschappelijk debat op gang te brengen. En dat is met dit autobiografisch boek een bewonderenswaardige onderneming. Anya hanteert een eenvoudige schrijfstijl en korte zinnen maken het lezen gemakkelijk. Het chronologische verloop, afgewisseld met verhelderende flash-backs (cursief) geven een duidelijk beeld op het heden en het verleden van de personages. Vooral Janine en Harry zijn karakterieel goed neergezet.
Toch had ik het wat moeilijk met het taalgebruik: zeer dikwijls wordt hetzelfde persoonlijke voornaamwoord gebruikt wat een ‘opstelachtige’ en ‘opsommende’ indruk geeft. Dit is echter maar een kleine opmerking in de marge en doet geen enkele afbreuk aan het verhaal, aan de waarde van het verhaal:
Ja, Van der Gracht heeft mij kunnen boeien met deze roman en ik ben nieuwsgierig geworden naar de andere boeken waarin zij zich kwetsbaar opstelt naar de maatschappij, naar de publieke opinie. Het is en blijft ongetwijfeld een moeilijke oefening om zo naar buiten te komen met een levensverhaal.
“Ik ben er absoluut zeker van dat alles te overwinnen is als je er maar voor vecht. Met dit boek wil ik de mensen ook laten zien dat het mogelijk is. […] Mijn standvastigheid, doorzettingsvermogen en ook mijn humor hebben mij daar enorm bij geholpen.”
—
Eerder verschenen op Hebban
