"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Toonder vertaald

Vrijdag, 21 juni, 2019

Geschreven door: Rob Barnhoorn
Artikel door: Nico Voskamp

Hoe vreselijk is dit alles

[Recensie] Er is een kans dat u bij deze bespreking uitkomt omdat u nieuwsgierig bent geworden na het lezen van deel 1 van deze miniserie: Maanlicht op het laar. Het kan ook dat u op eigen kracht hier terecht komt. In beide gevallen gefeliciteerd. U kunt nu nog dieper doordringen in de nieuwsgierig makende wereld van waarschijnlijk Nederlands grootste taalkunstenaar: Marten Toonder.

Wel een soort van waarschuwing vooraf: dit tweede deel richt zich op een zo mogelijk nog specifieker onderdeel van Toonders virtuositeit. In deel 1 zocht Barnhoorn naar de herkomst van veel wonderlijke woorden in de Bommelsaga. Hier gaat hij in op het vertalen van de kleurrijke taal en de schier onneembare hobbels die dat oplevert.

Barnhoorn neemt een aantal verhalen onder de loep die vertaald en gepubliceerd zijn in het Duits, Fries, Gronings, Twents, Latijn en Spaans. Ook laat hij zien wat het betekent om Toonders beroemde verhaal De bovenbazen – Los Altos mandos naar het Spaans of Fries te vertalen. Dat vereist een voor de leek fantasmagorisch detaillisme:

“In De Bovenbazen introduceert de auteur een aantal prachtige termen om de verstoring van het natuurlijk evenwicht weer te geven. … bepaalde plaaginsecten, ‘gele nerfknagers’, krijgen de overhand. Als gevolg daarvan gaat alles naar de ‘vernerving’.

Pf

De Friese vertalers hebben deze Toonderterm vernuftig in het Fries vertaald, door het bestaande werkwoord ferrinnewearje (vernielen) te combineren met ribbe (nerf) tot een nieuw woord: ferribbenearje (vernerven).

Het woord ‘nerfknager’ wordt vertaald met ribbebiter. In het Spaans, Engels en Latijn blijken nerfknager en vernerving ook goed vertaalbaar:

Origineel            gele nerfknager                        gaat naar de vernerving

Fries                       de giele ribbebiter                          wurdt ferribbeneare
Duits                      der gelben Nervsäger                    verfällt dieser Zernervung
Spaans                   los mordihules amarillos              va a agorgojarse
Engels                    these yellow nerve-gnarves          is going tot he gnawers
Latijn                     istos flavos nervivoros                   vervivorabuntur”

Zo staat dit grappige boekwerkje vol met typische vertaalproblemen, daarmee voortdurend eer betonend aan taalkunstenaar Toonder. Die produceerde decennialang zijn Bommelverhalen voor kranten, werk dat een strakke deadline vereist. Des te meer respect, om onder die tijdsdruk toch de fantasiewoorden te creëren die gevoelsmatig precies de goede emotie bij een situatie uitdrukken. Maar goed, dat Marten Toonder een creatief van de buitencategorie is, wisten we eigenlijk al.

Eerder verschenen op Hebban en Nico’s recensies 

Boeken van deze Auteur: