Theologie aan het begin van de 21ste eeuw
Recensie van Frank G. Bosman: Toptheologen, The Next Generation.
De schrijvers
Het boek is geschreven door zeven vooraanstaande Nederlandse theologen die op hun beurt zeven prominente, internationaal bekende theologen bespreken. Hun bijdragen zijn omgewerkte versies van lezingen die zij hielden voor LUCE/Centrum voor Religieuze Communicatie, een onderdeel van de Tilburg School of Catholic Theology.
Thematiek
Het boek geeft een presentatie van het werk van zeven theologen zonder wie het huidige theologische veld ondenkbaar is: Janet Martin Soskice, Gavin D’Costa, Johannes Zizioulas, Rowan Williams, John Milbank, Sarah Coakley en Alister McGrath. Minder ingevoerde lezers zullen bij de meeste namen denken: “Daar heb ik nog nooit van gehoord”, terwijl theologisch ingewijden zullen denken: waar zijn mijn hedendaagse helden? Waarom geen Stanley Hauerwas, Tom Wright, John Webster of Miroslav Volf? En waarom alleen Westerse theologen? Zoals altijd hebben de samenstellers een keus moeten maken en die is hier vooral uitgevallen in de richting van denkers die in de katholiek-theologische sfeer de afgelopen twintig jaar inspirerend zijn gebleken.
De bijdragen verschillen enigszins in toegankelijkheid en lengte, maar geven allemaal een goede indruk van het leven, de centrale vragen en het belangrijkste werk van de zeven ‘toptheologen’.
Centrale thema’s
Het is uitermate boeiend om te kijken of in een boek als dit centrale thema’s of rode lijnen te ontwaren zijn. Waar is de huidige generatie toptheologen mee bezig? Er blijkt inderdaad een belangrijke verbondenheid tussen deze overigens zeer verschillende denkers te zijn. Wat je overal ziet opduiken is een postmoderne herwaardering voor traditionele, klassiek-theologische noties en teksten. Er is bijvoorbeeld geen theoloog die niet fundamenteel denkt vanuit de triniteit (Gods drie-eenheid). Bij de triniteit gaat het voor hen volstrekt niet om het begrijpen van één of andere achterhaalde theologische legpuzzel, maar om het leven vanuit een vreugdevol mysterie waar je als gelovige aan deelhebt. Alle besproken theologen zijn op hun manier weer ‘orthodox’: er is sprake van herwaardering van de traditie, ze hebben kritiek op moderne claims van universele rationaliteit en tegelijk staat de kerk en haar handelen weer volop in de aandacht. Geloven is voor hen niet het begrijpen en aanvaarden van een hoeveelheid nogal eigenaardige voorstellingen, maar is het leven van een soort vormende ‘mythe’. Hun orthodoxie gaat hand in hand met een basaal besef van de onkenbaarheid van God die tegelijk de gevende kracht vormt van alles wat is.
Mooiste citaat
“Spiritualiteit is de vragen stellende betrokkenheid in het hart van het geloof, die zo duidelijk naar voren treedt in de klassieke documenten van het christelijk geloof. Het gaat me er niet om de tegenwoordig zo modieuze varianten van het relativisme aan te bevelen of een romantisch idee van meditatief half-geloof te verdedigen. Het vragen stellen waar ik op doel, is geen ondervragen van de feiten, maar een ondervraging van onszelf. Het is de weerbarstige vreemdheid van de grond van het geloof die steeds weer moet worden toegelaten om de vaste aannames van onze religiositeit uit te dragen. (…) Spiritualiteit is veel meer dan de wetenschap van de interpretatie van bijzondere privé-ervaringen; ze behandelt elk gebied van de menselijke ervaring, het publieke en het sociale, het pijnlijke, negatieve, zelfs de pathologische zijwegen van de geest, de moraal en de wereld van de relaties” (Rowan Williams in The Wound of Knowledge – die titel alleen al!).
Reden om dit boek niet te lezen
Wie bij bovenstaand citaat totaal afhaakt – het zij u volkomen vergeven – zal af en toe moeite hebben met het niveau van de bijdragen. Het boek bespreekt immers zeven top-academici die overal de sporen achterlaten van de ingewikkeldheid van de materie en de vragen waar ze zelf doorheen gekropen zijn. Het is niet voor iedereen nodig om door te dringen in de rol van metaforen in religieuze taal, of in de vraag waarom religieus pluralisme zelf ook weer een vorm van exclusivisme is. Het is ook niet iedereen gegeven om te begrijpen waarom Judith Butlers theorie van gender-performativiteit een eschatologische horizon mist, en dat je dat zou kunnen oplossen met behulp van het werk van Gregorius van Nyssa.
Reden om dit boek wel te lezen
Heerlijk om eens een behoorlijk toegankelijk boek in handen te hebben over deze theologische denkers, die inderdaad tot de top in hun vak behoren, maar waar je dus nooit een letter over leest in de populaire media. Inderdaad, je moet er wel een beetje voor ingewijd zijn in recente theologisch-filosofische vragen, maar dan wordt je in minder dan 150 pagina’s weer even flink bijgespijkerd.
—
Eerder verschenen in de Trouw
