Economische vluchteling van een eeuw geleden
[Recensie] Het zijn duizelingwekkende aantallen: tussen 1899 en 1914 emigreerden 2,8 miljoen inwoners van het tsaristische Rusland naar de Verenigde Staten. Het waren voornamelijk economische vluchtelingen op zoek naar een beter leven. Eén van de emigranten was de joodse tiener Benjamin Kopp die in 1911 zijn dorp verliet om zijn oudere broer achterna te reizen. Net op tijd. De rest van de familie die in het dorp achterbleef, overleefde de ontberingen van de Eerste Wereldoorlog niet.
Jaren later schreef Benjamin zijn herinneringen op aan de reis naar Antwerpen, waar hij de boot naar Amerika nam. De Vlaamse journalist Pascal Verbeken en fotograaf Herman Selleslags deden Benjamins tocht aan de hand van diens reisverslag na. Hun prettig geschreven en mooi geïllustreerde Tranzyt Antwerpia is behalve een reis door Europa ook een reis door de tijd.
Het goede nieuws is dat het continent inmiddels een stuk welvarender en vreedzamer is geworden. Omdat Benjamins vertrekplaats in het huidige Polen ligt, staat Verbeken uitgebreid stil bij de verschrikkingen van de Holocaust. Met instemming citeert hij EU-grondlegger Jean Monnet die ooit verklaarde dat de Europese Unie niet in het leven is geroepen om de hemel dichterbij te brengen maar om de hel op afstand te houden. Diezelfde EU zorgt er bovendien voor dat de huidige generatie Polen zonder al te veel problemen naar België en Nederland kan reizen om hier te werken. Anders dan Benjaminn zijn ze niet afhankelijk van mensensmokkelaars en corrupte douaniers.
Tegelijkertijd is het klimaat voor de meeste andere ‘economische vluchtelingen’ vandaag de dag een stuk minder gunstig dan in de tijd dat Kopp naar de VS vertrok. Amerika is allang niet meer het immigratieland dat het ooit was, en ook de buitengrenzen van de EU zitten potdicht. Zeker, ook in de tijd van Benjamin waren landverhuizers een kwetsbare groep, maar van officiële zijde werden ze veel minder tegengewerkt dan nu. Paspoorten waren een zeldzaamheid en alleen de grensovergang bij Rusland was een lastig te nemen horde.
In 2011, precies een eeuw nadat Benjamin naar Amerika reisde, kwamen meer dan 1500 migranten om terwijl ze clandestien Europa probeerden te bereiken. “In Griekenland en Italië verrezen nieuwe gevangenissen voor illegale immigranten”, constateert Verbeken. En: “Het budget van het Europese grensbewakingsagentschap Frontex is in vier jaar meer dan verviervoudigd.”
De EU mag de hel dan wel op afstand houden, maar als je diezelfde hel probeert te ontvluchten, dan hoef je niet op veel mededogen van de huidige generatie EU-bestuurders te rekenen.
—
Eerder verschenen in Wordt Vervolgd
