Voorloper van David Livingstone
[Recensie] Mungo Park was arts en ontdekkingsreiziger. Hij leefde eind 18de – begin 19de eeuw en wilde de loop van de Niger verkennen. Hij was een van de eerste witte mannen die het binnenland van West-Afrika introk. Dit boek is een compleet verslag van de eerste reis in 1795-1797 en fragmenten van zijn tweede reis in 1805-1806, waarvan hij niet terugkeerde. Het is mij een raadsel waarom hij deze tweede reis maakte, na alle verschrikkingen van de eerste. De eerste reis zat vol ontberingen: hitte, tornado’s, berovingen, gevangenschap en totale uitputting. Dan nog de wilde beesten, ziekten, koorts en zwermen bijen die een mens letterlijk kunnen doodsteken.
Op de eerste reis (die het grootste deel van het boek beslaat) komt hij er op een gegeven moment alleen voor te staan. Na nog wekenlang doorgezet te hebben, met amper kleren aan zijn lijf en met nauwelijks iets om te ruilen in een gebied waar amper wat te eten is, ziet hij in dat hij zijn doel, de loop van de Niger in kaart brengen, niet zal halen. Vaak wordt hij niet in een dorp toegelaten en moet hij ergens in een boom overnachten, met alle kans om opgegeten te worden door een leeuw.
Eindelijk bedenkt hij dat het wellicht beter is om terug te keren. Daarna wordt hij beroofd, wordt nog wel opgevangen in een dorp, maar is zo ziek dat hij maandenlang nauwelijks in staat is een hut te verlaten. Hij sluit aan bij een caravan met slaven een loopt wekenlang tot aan de kust. Dus puur geluk dat hij het heeft overleefd. Maar je kunt ook zeggen dat Park een onwaarschijnlijk sterk gestel had.
Op de tweede reis is hij beter voorbereid met een crew van zo’n 70 man. Maar de reis is een stuk ondraaglijker, mede door het regenseizoen. Bijna iedereen sterf door uitputting en ziekte. Park zelf blijft er soms Siberisch onder. Wanneer hij net heeft moeten constateren dat er weer twee mannen de nacht niet hebben overleefd, schrijft hij even later doodleuk aan zijn vrouw dat hij in goede gezondheid verkeert en dat het eind van de reis in zicht is.
Een lijk dat voor de nacht in een hut wordt bewaard, wordt door wolven (de grootste die hij ooit heeft gezien) geroofd en opgegeten. Elders ontmoeten zij een stam waar vijanden bij voorkeur worden opgegeten. Als zij in een grote kano de Niger afvaren worden zij continu belaagd. Park en zijn mannen lijken zich niet te bekommeren om de vele doden die vallen bij de veldslagen waar deze ontmoetingen op uitlopen.
Waarom vind ik dit soort boeken zo leuk? De wereld die Park binnen komt is zo totaal anders dan de onze. Dit geldt zowel voor zijn ideeën en manier van handelen als voor de wereld van de bewoners van Afrika. Een mensenleven lijkt weinig waarde te hebben. De natuur heerst volledig over de mensen en er is permanente dreiging van oorlog. Park schrijft niet alleen een reisverslag maar geeft ook systematisch inzicht in hoe de samenlevingen die hij bezoekt in elkaar steken.
Hij bespreekt een groot aantal gebruiken. In West Afrika was bijvoorbeeld in die tijd slavernij een gewoon verschijnsel: slechts 1 op de 4 mensen was vrij. Park bespreekt het hele systeem van slaaf worden en in slaven handelen. Oorlog voeren is bijvoorbeeld de meeste efficiënte manier om slaven te ‘produceren’. Als een man trouwt is de bruidsschat 2 slaven; voor mooie vrouwen 3 of meer. Als een kind een paar jaar les krijgt, betalen de ouders de leraar na afloop met 1 slaaf voor de studie. Kunnen de ouders dit niet opbrengen, dan neemt de leraar de leerling tot slaaf.
Een andere opmerkelijk verschijnsel is het vrijwel ontbreken van en het hunkeren naar zout. Wij kunnen het ons niet voorstellen, maar zout was zeer schaars.
Het boek heeft ook iets Donald Duck-achtigs. Timboektoe bestaat echt en was een belangrijke markplaats. Mungo Park heeft de stad op de eerste reis niet bereikt, op de tweede kwam hij erlangs, maar er bestaat geen verslag van. Arabieren beheersten de stad en stelde er eer in Christenen te doden, krijgt Park onderweg te horen. Wat dreef Park om ondanks deze en andere omstandigheden toch door te zetten? Het blijft een raadsel. Het boek is een aanrader.
—
Eerder verschenen op Uitgelezen boeken
