Odyssee naar de wortels van de Romacultuur
[Recensie] Als kind van een Hollandse moeder en een vader met Romawortels groeide Felicita Vos (1972) op met de gebruiken van de Romacultuur. Het opgroeien met twee zo verschillende culturen en het voelbare stigma dat deze cultuur nog altijd heeft, bracht met zich mee dat ze zich daar initieel ontheemd bij voelde, maar uiteindelijk heeft ze daar haar weg in gevonden. “Ik zou graag de stereotype denkbeelden willen doorbreken die vaak gebaseerd zijn op vooroordelen en clichés.” In Nederland is ze de enige Roma-auteur en in haar oeuvre speelt dit een grote rol, zoals ook in haar nieuwste roman Tussen zwarte vlinders. “Daarnaast geef ik de cultuur door. Deze blijft, doordat er van binnenuit over geschreven wordt, voortbestaan.”
Consternatie
Tijdens een trip naar Rome ontdekt Raven een galerie waar foto’s worden getoond van Roma; “een volk zonder vaderland, maar wel met een volkenrechtelijke status, een eigen vlag en een volkslied.” Tot haar verbijstering lijkt ze op één daarvan een man te herkennen die haar vader Kolja zou kunnen zijn. De consternatie is groot wat ze weet niet beter dan dat haar vader jaren geleden is verdronken tijdens een vistocht met een vriendenclub. “Zijn lichaam was nooit gevonden. Zijn doorweekte colbert met in de binnenzak zijn rijbewijs en paspoort, aangespoeld of achtergelaten op het strand, waren volgens de autoriteiten het bewijs van zijn dood.” Zijn vriend Fernando is de enige die hem in zee heeft zien verdwijnen en verder zijn alle sporen doodgelopen. Het ontdekken van de foto in de galerie brengt Raven gevoelens tussen verwarring en hoop. Ze besluit de foto te kopen en op onderzoek uit te gaan.
“Wat was er […] gebeurd? […] ‘Jullie vader was zichzelf niet de laatste tijd en hij was altijd al onbezonnen,’ dat zei ze, maar zo herinnerde ik mij hem niet. Hun samenzijn was als een ragfijn spinnenweb, dat konden Ula en ik nu overzien. Wie van hen had het kapot gemaakt? Ik dacht aan de donkere zee waarin hij verdwenen zou zijn. Alles leek het omgekeerde van wat het voor ons altijd geweest was. En nu was ik op zoek naar de waarheid.”
Wraakgevoelens
Vos beschrijft ook de jeugd Raven, hoe ze zich heen en weer geslingerd voelde tussen twee culturen en niet kon plaatsen waar ze precies bij hoorde. Kolja heeft haar en haar zus Ula opgevoed met de regels en tradities van zijn cultuur, hij laat hen Spanje zien en flamencolessen nemen, maar na zijn overlijden wil Marieke, haar moeder, daar niets meer van weten. Hun relatie ging gebukt onder verschillende inzichten, die niet altijd even gemakkelijk waren en uiteindelijk zelfs hebben geleid tot wederzijds wantrouwen. Een afwijzing van Kolja wakkert bij Marieke wraakgevoelens aan. Zelf heeft ze ook het nodige te verduren gehad in haar jeugd en ze is vol schaamte en getraumatiseerd over de rol die haar eigen vader in het verleden heeft gespeeld. De narcistische, maar in wezen getroebleerde vrouw sluit zich na de verdwijning van haar man vol rancune en haat op in haar eigen wereld en besluit Kolja’s cultuur en familie verder dood te zwijgen. Ze verkeert in hippiekringen en lonkt naar het exotisme. Daarbij voedt ze haar dochters nogal onconventioneel op en bouwt voor zichzelf een yurt in de tuin, waar geen plaats is voor haar dochters. De meisjes blijven in het ouderlijk huis wonen en zijn aan zichzelf overgeleverd.
“Haat en liefde maakten een schurende pendelbeweging die uiteindelijk wel in balans is gekomen. Althans, dat maak ik mezelf wijs. Ik leef tussen twee werelden en heb mijn weg daarin gevonden. Ik was gewend aan discriminatie en de pijn die het me ooit bezorgde, had plaatsgemaakt voor onverschilligheid.”
Ondertussen gaat de zoektocht naar Kolja’s voetsporen verder en ook Ula sluit zich aan. Meerdere malen worden ze op het verkeerde been gezet en er blijkt sprake te zijn van dubbele agenda’s, waardoor ze lang in het duister tasten en de zoektocht soms dood lijken te lopen. Nikos, een redder in nood die Raven behoedt voor erger wanneer haar haren door een kaars in brand vliegen, is bekend met het kleine wereldje – ons kent ons – van flamencomuziek en weet hen details te vertellen over hun vader.
Roma
Raven en haar zus worden uiteindelijk onthaald door mensen uit de Romacultuur die hun vader van heel dichtbij hebben gekend. De ontvangst voelt voor hen als een warm bad en staat in schril contrast met de ambiance van misleiding en bedrog die hun moeder om zich heen heeft gecreëerd.
Ondanks het gemis van een stevige thuisbasis tijdens haar jeugd en de wrokkige houding van haar moeder, heeft Raven om leren gaan met de tegenslagen in het leven en is ze niet blijven hangen in haar misère. Anders is dat bij haar goede vriend Fredo die op een dramatisch keerpunt staat in zijn leven en er alles aan lijkt te zijn gelegen om een appèl op haar te doen.
Gelaagd
Met Tussen zwarte vlinders heeft Vos een verhaal geschreven met diverse lagen. Zo besteedt ze ruim aandacht aan de misstanden die heden ten dage in Spanje nog altijd strijk en zet zijn rond de Spaanse Galgo; een jachthondenras dat veel leed wordt aangedaan en na het jachtseizoen door de galgueros op gruwelijke wijze wordt gedood of ergens achtergelaten. Vrijwilligers zetten zich in om ze te vangen en onder te brengen in shelters. Hierbij refereert ze aan de documentaire Broken Spirit – The Galgo’s Last Run, die een ontluisterende blik geeft op het leven van de Galgo en het geweldige werk van de shelters. Raven bezoekt zo’n opvangplaats en valt als een blok voor een teefje dat ze adopteert.
Tussen zwarte vlinders is een universeel verhaal over diverse thema’s, zoals onrecht, gemis, een verstoorde moeder-dochterrelatie, diversiteit en een uitstervende cultuur. De verschillende verhaallijnen vullen elkaar aan en maken het een volle roman. De auteur neemt je mee in haar labyrintische, mysterieuze odyssee op zoek naar de wortels van de Romacultuur.
—
Eerder verschenen op Met de neus in de boeken
