Zwarte bladzijde uit de geschiedenis van de Katholieke Kerk
De katholieke kostscholen waar tot de jaren 1970 zoveel Nederlanders een opleiding kregen, hadden allemaal een ding gemeen: kinderen werden er nooit gezien of gehoord en daardoor emotioneel verwaarloosd. Dit schrijft Truska Bast in Uw wil geschiede, een boek dat je stil en kwaad achterlaat.
[Recensie] “Binnen de kostschoolmuren voltrok alles zich onderhuids,” zei Hugo Claus ooit in een interview, “Menselijk gedrag dat ik tijdens de oorlog waarnam, was mij allang bekend van de kostschool.” Sinds een paar decennia komen steeds meer verhalen aan het licht over seksueel misbruik op katholieke kostscholen. Soms bleef het bij betasten, maar vaak gingen paters en priesters over tot het jarenlang verkrachten van leerlingen, en dit oogluikend toegestaan door de omgeving. We mogen ons niet blindstaren op deze ergste uitwas van het kostschoolsysteem, schrijft onderzoeksjournaliste Truska Bast in Uw wil geschiede, Kinderen op katholieke kostscholen, er was veel meer aan de hand dan dat. De katholieke onderwijsfilosofie die steunde op disciplinering, straf, kleinering en wreedheid stond immers garant voor psychisch leed bij zowat alle leerlingen.
Toen in 1853 beslist werd dat katholieken weer openlijk hun godsdienst mochten belijden in Nederland, werden plots niet alleen meer kerken, maar ook massaal veel scholen gebouwd. Het katholiek onderwijs kreeg een goede naam. Ouders aanzagen het verstrekte diploma als een troef en ook de lokale overheden waren tevreden want de religieuzen bleken goedkope leraars te zijn. Zeker na 1920, toen leken en religieuzen als leerkracht hetzelfde loon kregen en de ordes hun inkomsten massaal zagen stijgen, schoot het aantal kostscholen de lucht in. Waar er in 1946 bijvoorbeeld nog 217 waren, was dat getal in 1960 al opgelopen tot 321. Daarna ging het weer steil bergaf, vooral door de veranderende tijden waardoor katholieke kostscholen gezien werden als relieken uit het verleden, zodat er in 1980 nog maar 15 restten. Dat er amper protestantse kostscholen geweest zijn heeft natuurlijk alles te maken met het ontbreken van protestantse ordes en de visie dat het gezin de hoeksteen van de samenleving is. Protestantse kinderen werden in pleeggezinnen geplaatst, terwijl katholieken een kostschool chic vonden.
Truska Bast deed niet alleen heel wat feitenonderzoek voor Uw wil geschiede, ze ging ook praten met een aantal mensen die opgroeiden in een katholieke kostschool, om van hen te horen hoe het er in zijn werk ging. Hun verhalen koppelt ze dan aan inzichten van psychologen, filosofen en sociologen over wat een goede opvoeding is. Of beter, ze zet ze ertegen af, want van een goede opvoeding blijkt meestal geen sprake geweest te zijn in kostscholen, wel van disciplinering, het ontzeggen van privacy, het fnuiken van een eigen persoonlijkheid door middel van uniformen, het aanleren van een afkeer voor het lichaam, en vooral het opwekken van een constante argwaan tegenover alles en iedereen.
Soms leidt dit tot schrijnende verhalen, zoals dat van Yvonne, die een afwijking had aan de blaas waardoor ze pas op haar twaalfde ’s nachts zindelijk was. De eerste nacht op kostschool had ze moeten plassen en was ze naar het toilet gegaan. ’s Ochtends werden alle kinderen op appel geroepen en kregen zij de vraag voorgelegd wie die nacht gebruik gemaakt had van de wc, want dat was strikt verboden. Yvonne zag zich daardoor genoodzaakt van die dag af iedere nacht in een handdoek te plassen en dus weer onzindelijk te worden. Uw wil geschiede bevat een heel aantal dergelijke verhalen die vooral duidelijk maken hoe rigide en onmenselijk het kostschoolsysteem wel was.
Bast haalt de Britse psychiater John Bowlby aan, een van de eersten die aantoonde dat een hechte relatie met ouders en opvoeders essentieel is voor het ontwikkelen van een evenwichtige persoonlijkheid op latere leeftijd. Emotionele verwaarlozing die zich uit in het volstrekt negeren van de persoonlijke noden van een kind, blijft niet ongestraft. En dat was nochtans de basisgedachte achter het katholieke kostschoolsysteem. Soms waren de gevolgen miniem, zoals de Vlaamse psycholoog Paul Verhaeghe getuigt. Toen hij op zijn achttiende de kostschool verliet had hij amper een meisje gezien, laat staan aangeraakt. Pas wanneer hij in de dertig was, knuffelde hij voor het eerst een ander, en dat was niet zijn vrouw, wel een van zijn kinderen. Maar het kan natuurlijk ook veel verder gaan, zoals dat het geval is met Jaap, die zes jaar lang seksueel misbruikt werd en daar de rest van zijn leven door getekend zal blijven.
Uw wil geschiede is een boek dat je stil en een beetje kwaad achterlaat, niet omdat er ooit katholieke kostscholen geweest zijn, maar wel omdat het psychische en fysieke geweld dat er werd uitgeoefend, zo lang kon doorgaan.
—
Eerder verschenen in Trouw
