Jezus als een zielig, tobberig en zwak iemand
Recensie van Hans Snoek: Van huis uit protestant.
De schrijver
Hans Snoek (1956) is bijbelwetenschapper en als docent verbonden aan de afdeling Theologie en Levensbeschouwing van Hogeschool Windesheim. Volgens de achterflap van het boek komt hij uit een ‘traditioneel protestants gezin’. Hij groeide op in Israël waar zijn vader als predikant uitgezonden was en werkte na zijn studie theologie jarenlang in Latijns-Amerika.
Thematiek
Het boek blikt terug op de afkalving van het gereformeerde protestantisme in de tweede helft van de twintigste eeuw. Wat veranderde er zoal in de geloofsvoorstellingen van mensen? En, een stuk lastiger te beantwoorden: Waarom veranderde er voor deze mensen zoveel in zo’n korte tijd?
Snoek pakt het op verschillende manieren aan. Voor een deel bevat zijn boek verwijzingen naar academische en meer populaire bronnen die iets vertolken of analyseren van wat er veranderde in de afgelopen decennia. Zijn analyse beslaat een breed terrein, en waaiert uiteen van theologische tot filosofische en sociologische inzichten. Anderzijds vormen gesprekken met leden van een ‘representatieve familie’ (vader Johan Blom en zijn volwassen zoons) de rode draad van het boek.
De hoofdstukken staan in een min of meer ‘klassiek dogmatische’ volgorde: ze bespreken achtereenvolgens de veranderde visies op God, de schepping, de mens, de Bijbel, Jezus, verzoening, het koninkrijk van God, spiritualiteit, engelen en het hiernamaals.
Waarom dit boek?
Het boek komt voort uit Snoeks fascinatie voor de ingrijpende veranderingen van de geloofsvoorstellingen binnen het protestantisme in de afgelopen vijftig jaar. Hij is ongetwijfeld niet de enige die hierdoor gefascineerd is en dit boek zal daarom zijn weg naar de lezers wel weer vinden (lees: studiegroepjes van oudere PKN-ers).
Toch kun je je afvragen wat dit boek oplevert, dat niet al tien keer eerder en beter beschreven is. Het antwoord is vrij simpel: niets. Het boek verschijnt minstens 15 jaar te laat en is daardoor één grote exercitie in voorspelbaarheid en van wendingen en analyses die niets verrassends hebben. Als je aan een hoofdstuk over ‘de schepping’ begint, dan weet je van te voren al wel dat het gaat over ‘Genesis 1 en 2’ en hoe die letterlijk en historisch gelezen werden. Op de volgende bladzijden zie je dan ‘Copernicus’ en ‘Galilei’ en ‘Darwin’ staan. Wees gerust: op die bladzijden staat niets dat u nog niet wist. De grote vraag die boven dit boek hangt is: wie denkt de auteur hier nog precies van dienst te zijn?
Grappigste zin
Op het taalgebruik valt niets aan te merken. Snoek formuleert en communiceert perfect, zoals het een gereformeerde domineeszoon betaamt. Probeer echter maar eens een zin te vinden die iets laat rammelen, of waar je een keer om moet grinniken. Deze dan, voor wat het waard is, opgetekend uit de mond van een van de ‘afvallige’ zonen Blom: “Jezus heeft naar mijn idee boven zijn macht geleefd. Alle indrukwekkende evangelieverhalen ten spijt, is hij in mijn visie een zielig, tobberig en zwak iemand geweest, die de situatie niet naar zijn hand heeft weten te zetten.”
Reden om dit boek niet te lezen
Daar ben ik al vrij duidelijk over geweest. Je weet alles al. God? Die is menselijker geworden. Jezus? Ook menselijker geworden. De Bijbel? U raadt het al: menselijker. Van harte gefeliciteerd met uw menselijkheid. En nu?
Verder vind ik dat de interviews met de familie Blom de plank misslaan. Die zouden immers iets van leven en luchtigheid aan het boek kunnen geven. Het zijn echter vooral saaie verhandelingen over allerlei leerstelligheden en regels. Je krijgt niet iets van hun leven, maar hun vaak weinig interessante ‘mening’ over dingen te horen. Trouwens, waar zijn de vrouwen van het gereformeerde verleden gebleven?
Dat levert een boek op met vaak ergerniswekkende cliché’s: ‘God was wel almachtig, maar niet erg dichtbij’. En ‘Tjonge, wat genânt dat jonge stelletjes schuldbelijdenis moesten doen als ze seks voor het huwelijk hadden gehad’. Voor de kenners is het ook zeker niet aan te bevelen om lang stil te staan bij de onscherpe beelden die het boek geeft van bijvoorbeeld Abraham Kuyper en Johannes Calvijn (al heeft de auteur daar wijselijk wat experts naar laten kijken) en de belachelijke typeringen van kerkvader Augustinus: als we dit boek moeten geloven was dat een menshatende zonde-drijver en een rigide sukkel.
Reden om dit boek wel te lezen
Daarom is het nog geen slecht boek. Integendeel, het is vlot geschreven en van alle markten thuis. De auteur combineert vaardig theologische, filosofische, historische en sociologische analyses. Wat het boek mist in de diepte, wint het in de breedte. Kortom: voor wie al een stapel boeken over de teloorgang van het vaderlandse gereformeerdendom achter de kiezen heeft bevat dit boek niet veel nieuws, maar voor een fris geïnteresseerde nieuwkomer op dit terrein of voor wie er écht geen genoeg van kan krijgen: lezen maar en verwerk dat trauma!
—
Eerder verschenen in Trouw
