Opkomst en ondergang van het premiersgeslacht Heemskerk
[Recensie] Verschillende rode draden liepen parallel in de levens van de twee prominente politici Jan Heemskerk (1818-1897) en zijn zoon Theodoor (1852-1932). Beiden waren voorzitter van de ministerraad, zoals de minister-president tot 1945 heette: de vader als liberaal en later conservatief, de zoon als antirevolutionair. Beiden kregen veel voor elkaar. Onder vader kwam de grondwetswijziging van 1887 tot stand, onder zoon de Vaccinatiewet (1911) en de nieuwe Armenwet (1912). Hij zag als minister van Justitie in de mislukte revolutiepoging van Troelstra (1918) aanleiding om in het Wetboek van Strafrecht bepalingen op te nemen om strafrechtelijk te kunnen optreden tegen het voorbereiden van revolutionaire acties. Vader opende in 1885 het Rijksmuseum, zoon in 1913 het Frans Hals Museum. Vader had ruzie met de politieke gigant Johan R. Thorbecke, zoon met de even iconisch geworden Abraham Kuyper. Geen van beide Heemskerken zag kans de ruzie op te lossen. Integendeel, ze lieten hun afkeer van de tegenstander openlijk blijken; zo verhinderde Jan Heemskerk dat in Den Haag een standbeeld van Thorbecke kwam.
Aan de loopbanen van beide politici zijn al proefschriften gewijd, maar hun (achter)kleinzoon Frederik geeft daar een extra dimensie aan met zijn openhartige beschrijving van de karakters en het gezinsleven van zijn twee voorvaders. Dat geldt met name voor de van remonstrants gereformeerd geworden Theo, die het odium had van een ‘jolige’ antirevolutionair, maar die een moeilijk tweede huwelijk had met een Pools-Russische pianiste en zangeres; dit heeft een hoofdrol gespeeld in zijn conflict met Kuyper. Frederik Heemskerk heeft naast de gebruikelijke archieven en literatuur veel familiepapieren en -verhalen gebruikt. Hij heeft het openbare en privéleven van zijn overgrootvader en grootvader knap gecombineerd en geeft een fascinerend inzicht in hun politieke en menselijke functioneren.
Hij beschrijft ook met zorgvuldige openhartigheid de derde generatie, die van zijn vader. Dat is interessant omdat daarmee duidelijk wordt wat het voor een familie kan betekenen als een vader en diens zoon na elkaar bijna levenslang zulke belangrijke posities hebben bekleed. Het boek is informatief geïllustreerd, maar helaas wordt van de acht prachtige spotprenten en karikaturen wel verteld wie ze heeft gemaakt, maar met slechts een uitzondering niet wanneer ze zijn gepubliceerd en waarin; de politieke kleur van het blad doet er echter wel toe.
—
Eerder verschenen in Geschiedenis Magazine
