Ontworstelen
[Column] In NRC stond eind november een indrukwekkend artikel over jongeren die zonder enige hulp of aanmoediging van ouders gaan studeren en zelfs promoveren. Wie als eerste uit het gezin gaat studeren, moet heel wat obstakels overwinnen, zo heet het artikel dat gaat over jongeren zonder ouders met de beruchte vinkjes. ‘Eerste generatie studenten’ worden ze genoemd. In het artikel vertelt Charisma Hehakaya dat haar ouders niet in de collegezaal zaten toen ze haar (eerste) masterdiploma kreeg. “De weg die ik heb afgelegd was hobbelig en ik had veel zorgen. Ik heb alles zelf moeten uitvinden.”
Het artikel geeft aan dat deze studenten vaak het gevoel hebben dat ze in twee werelden leven. “Die van thuis en die van de studie. En in beide voelen ze zich niet helemaal thuis.” Onderzoeker Jeanet van de Korput hierover: “Ze missen een deel van het studentenleven, omdat ze gemiddeld meer moeten werken om hun studie te betalen. Ze voelen zich anders dan andere studenten, ze passen er niet goed in. Tegelijkertijd kunnen ze thuis niet altijd met hun verhalen over de studie terecht.”
Op de valreep van 2022 las ik deze week een van de mooiste boeken van dit jaar: Veranderen: methode van de Franse schrijver Édouard Louis. Het sterk autobiografische boek bevat dezelfde thematiek als het NRC-artikel en gaat over de Eddy die in een dorp in Noordwest-Frankrijk in een sociaal zwak en arm gezin opgroeit en zich daar stap voor stap aan weet te ontworstelen. Hij voelt dat hij anders is, wordt als kind voortdurend uitgescholden voor homo en heeft andere interesses dan in zijn gezin en milieu gebruikelijk zijn. Omdat een aantal onderwijzers en de bibliothecaresse zijn talent zien gaat hij naar een middelbare school in de ‘grote’ stad, Amiens. Daar ontdekt hij een hele andere wereld, de wereld van boeken en de kunsten. Zijn middelbare schoolvriendin, Elena, een meisje van goede komaf, leidt hem rond in deze nieuwe wereld. Eddy leert anders praten, zonder accent, gaat zich anders kleden, leert tafelmanieren, gaat met Elena naar films en theater. Zijn metamorfose wordt thuis met argusogen bekeken. “Thuis was ik een vreemde geworden,” schrijft Louis. Grote conflicten met zijn ouders volgen. Later zijn er weer anderen die hem verder helpen.
Sociale migratie
In de meeste recensies van dit boek werd de sociale migratie van Louis, hij schreef hier al eerdere boeken over, geroemd. Hoe knap het is dat hij deze ontwikkeling heeft doorgemaakt, dat hij zich wist vrij te maken van zijn jeugd. Maar toch zou ik sociale migratie niet als hoofdthema van Veranderen: methode willen noemen. Het gaat om een veel universeler thema: loskomen van je ouders. Ook al hadden mijn ouders de nodige van de zeven vinkjes en heb ik ze allemaal, toch herken ik veel van mijn eigen zoektocht tijdens mijn jeugd in het boek van Louis. Er is geen discussie over dat mensen als Édouard Louis en de mensen uit NRC-artikelen een veel zwaardere weg naar een eigen leven hebben moeten afleggen. De bittere armoede, die je voortdurend naar beneden trekt, probeer je daar maar eens uit te bevrijden. Louis: “De welgestelden gingen naar het toneel of de opera, terwijl wij de supermarkt hadden om weg te dromen.” “[…] omringd door een oneindige, onbereikbare overvloed […] die we ons nooit kunnen veroorloven […]”
Maar het is vaak niet alleen de armoede die verstikkend werkt. De normen en waarden die in een gezin en gemeenschap heersen kunnen dezelfde funeste uitwerking hebben. Het is dan ook belangrijk dat er mensen zijn die je zien, die een luisterend oor bieden voor je dromen en idealen. Een oom of tante, een docent of stagebegeleider. Het willen loskomen van je ouderlijke milieu, dingen anders willen doen, een eigen leven willen en kunnen leiden, dat is toch een belangrijke voorwaarde van het volwassen leven. En dat geldt ook voor zeven-vinkjes-kinderen.
Want laten we wel wezen. Stel dat je wordt geboren in een steenrijk milieu en het pad voor je al is geëffend; een gezin waarin studeren normaal is, je ouders een huis voor je kopen en je later de zaak van pa of ma kunt overnemen of met hun geld een eigen bedrijf of praktijk kunt starten. Een leven van feestjes en veel te veel luxe, die maken dat jouw footprint veel groter is dan de gemiddelde wereldburger. Zo’n leven, daar wil elke weldenkende puber zich toch ook uit bevrijden? Het is altijd mooi te zien dat sommige van deze kinderen een andere richting opgaan dan de ouders en bijvoobeeld studies kiezen als klassieke talen, kunstgeschiedenis of filosofie, studies die niet direct tot een baan op de Zuidas leiden. En zelfs als je wordt geboren in een ‘normaal’ gezin, met voldoende welvaart en weldenkende ouders die je alle vrijheid geven, zul je je eigen weg moeten vinden. Volwassen worden kan alleen door loskomen van je ouders, dat doet altijd pijn en het moet schuren. Armoede of zeven vinkjes, dat maakt in principe geen verschil uit. Louis citeert in zijn roman de filosoof Eve Kosofky Sedgewick die ergens spreekt “over de onuitputtelijke hoeveelheid transformerende energie die uit vernederende kinderjaren kan voortkomen.”
Het levert in ieder geval al eeuwen prachtige literatuur op. Veranderen: methode is daar een voorbeeld van.
—
Eerder verschenen in Bazarow Magazine
