"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Verboden vruchten

Dinsdag, 3 januari, 2023

Geschreven door: Katja Schuurman
Artikel door: Anne van Amsterdam

Erotische verhalen en gedichten uit de wereldliteratuur

[Recensie] Naar aanleiding van de opmerking van Kees ’t Hart (Volkskrant Magazine, 26 november 2022) dat in triviale literatuur, liefdesromans zoals hij deze noemt, seks een duidelijke rol heeft gekregen, vroeg ik me af welke plaats seks in de literatuur heeft. Om antwoord op deze vraag te krijgen hoef ik gelukkig niet een hele serie boeken door te werken op zoek naar fragmenten waarin seksuele scenes staan, maar kan ik een mooie selectie hiervan vinden in Verboden Vruchten, Erotische verhalen en gedichten uit de wereldliteratuur, geselecteerd en ingeleid door Katja Schuurman (1975). Schuurman is een bekende actrice en presentatrice, en de drijvende kracht achter het duurzame merk Return to Sender. Ze staat bekend als sekssymbool. Dat ze veel van literatuur houdt, is een leuk gegeven.

Taalgebruik
Al lezend in haar bundel komen er allerlei vragen in me op. Als eerste ben ik verrast door het tamelijk traditionele en grove taalgebruik. Zowel de mannelijke als de vrouwelijke auteurs beschrijven wellustig de geslachtsdelen: clitoris, klitje, kut, baggersleufje, kont en pikken in veelal grote formaten. Literair zijn “uitbundige abrikoos” (Benoïte Groult) en “natte roze blaadjes van haar beweeglijke vleesetende bloem” (Hugo Claus). De daad wordt beschreven als neuken, volspuiten.

In haar Woord vooraf mijmert Schuurman over de betekenis van erotiek. Naar ze zegt kan erotiek lief zijn, ontroerend, grappig, opwindend, bedwelmend, maar ze vraagt zich af of “erotiek ook niet verlangt naar een dikke pik in een smachtend kutje, naar keihard geneukt te worden, spuitend in elkaars gezicht klaar te komen.” Want, zegt ze, “ook dat is liefde. Ook dat is erotiek. En geil is het zeker.” Dat dit ook liefde kan zijn en dat het geil is, kan ik volmondig met Schuurman eens zijn. Maar is seks, pure seks zoals ik het zou willen noemen, ook erotisch? Dat seks verbindt, helend is, lief, hard, geil, etc. betekent naar mijn idee niet dat seks ook erotisch is, althans in de literatuur. Vanuit deze gedachte probeer ik categorieën te vinden in de geselecteerde verhalen. Ik kom niet verder dan (pure) seks en erotiek.

Pure seks
In de bundel staan verschillende verhalen waarin pure seks de hoofdrol heeft. Seks met meer personen, stimulatie van zoveel mogelijk lichaamsopeningen en seks met harde hand worden gedetailleerd beschreven. Ook vrouwelijke onderwerping komt voor. Voorbeelden van dergelijke verhalen in de bundel zijn Het meisje Mu van Roderik Six, Aanrander! Aanrander! van Charles Bukowski, en Use of hands will not result in penalty van Ilja Leonard Pfeijffer. Beïnvloed als ik ben door ‘me too’ hebben deze verhalen, hoe goed geschreven ook, voor mij een nare bijbetekenis gekregen.

Dans Magazine

Waar het over pure seks gaat, zie ik slechts een flintertje erotiek, zoals in Hoog Sammie, kijk omhoog…, van Joost Zwagerman. Hij schrijft ook over seks, maar zijn beide hoofdpersonen zijn gelijkwaardig, waardoor het element van onderwerping geen rol speelt. Dit geldt ook voor gedicht III, een door Hafid Bouazza uit het Arabisch vertaald gedicht.

Seksuele ontwikkeling
Binnen de categorie (pure) seks zijn de verhalen waarin een seksuele ontwikkeling wordt beschreven belangwekkend door dit aspect (Lydia Rood, Metamorphose en P.F. Thomése, fragment uit J.Kessels: The Novel). Parijs, het fragment uit Zout op mijn huid van Benoîte Groult gaat ook over seksuele ontwikkeling en is interessant, omdat de vrouw hier enkel de lust wil ervaren, terwijl de man meer wil zijn dan louter een seksobject. Indien dit verhaal door een man was geschreven, zou het in de huidige tijd niet door de beugel kunnen, vermoed ik.

Waar de verhalen over pure sex geilheid uitstralen, lijken de auteurs van de gedichten en erotische verhalen door liefde geïnspireerd te zijn. Hiermee wil ik overigens niet suggereren dat liefde en geilheid niet kunnen samengaan, integendeel. Maar de bron van de inspiratie kleurt wel het (literaire) werk. En wat geilheid en erotiek betreft, deze gaan zelden samen, omdat geilheid haast heeft. Erotiek gedijt bij tijd en stilstaan bij wat geweest is. Een voorbeeld hiervan is het schitterend gedicht over een verloren liefde Vannacht zou ik van Pablo Neruda.

Lieflijk
Veel van de erotische gedichten zijn bijna lieflijk, ook als ze over seks gaan. Naar mijn idee komt dit doordat deze gedichten uit liefde of in een verliefdheid zijn geschreven. Ter illustratie hiervan citeer ik uit het boek (bladzijde 13) een couplet van Carlos Drummond de Andrade:

“Eén zacht beroeren van de clitoris,
en reeds is alles in een oogwenk anders.
Dat ene kleine plekje op het lichaam
is het centrum van bron, brand en honing.”

Prachtig is ook het fragment uit De muze en het meisje van Katrijn van Bouwel, waarin de hoofdpersoon zich nerveus opmaakt om haar gedroomde minnaar te verrassen. Eén zin hieruit (bladzijde 252): “Niemand kleedt zich zorgvuldiger dan wie uitgekleed wil worden.”

Persoonlijke keuze
De laatste vraag die ik me stel is hoe ik als recensent deze bundel met gedichten en verhalen van een grote diversiteit aan auteurs moet beoordelen. Heeft de selectie van gedichten en verhalen me als lezer geboeid? Ja. Ben ik door het lezen van de bundel nieuwsgierig geworden naar bepaalde auteurs? Ja. Ben ik aan het denken gezet? Eveneens ja. Heb ik inzicht gekregen in de plaats van erotiek en seksualiteit in de literatuur? Nee. En dit ‘nee’ is voor mij het grootste manco van deze bundel. De selectie van seksuele en erotische verhalen berust op een persoonlijke keuze van Schuurman. Zij heeft ‘ruim’ gekozen, zo lijkt het. Toch had ik graag haar selectiecriteria gekend. Zo vraag ik me af of de keuze zo beperkt was dat ze blij was met alle gedichten en verhalen die ze over dit onderwerp kon vinden en deze allemaal in de bundel heeft opgenomen. En bepaalde haar persoonlijke keuze ook dat bijna alle verhalen over hetero-erotiek en -seks gaan? Heeft ze ook verhalen en gedichten afgewezen? Heeft ze naar categorieën gekeken, structuur aangebracht?

Los van mijn verlangen naar meer duidelijkheid over de selectiecriteria en mijn gemis aan structuur, vind ik het prijzenswaardig dat Schuurman zich hard heeft gemaakt om deze mooie bundel samen te stellen. Zeker in de huidige tijd waarin verpreutsing een steeds grotere rol lijkt te spelen, is het van belang dat iemand er fijntjes op wijst dat je heel erg kunt genieten van gedichten en verhalen “waar je nat van wordt”.

Eerder verschenen op Anne van Amsterdam