"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Verborgen erfenissen

Vrijdag, 13 november, 2020

Geschreven door: Annelies Kok
Artikel door: Jan Stoel

Verstoten en toch omarmd

[Recensie] Wat gebeurt er met je als je kind bent van een NSB’er? Wat voor gevolgen heeft het voor je leven? Hoe loyaal ben je aan je ouders? Wat doet het met je identiteit? Wat doe je als Duitse echtgenote van een NSB’er als je niets met Hitler te maken wilt hebben en vindt dat iedereen gelijk is? Hoe ga je om met ingrijpende gebeurtenissen uit het verleden? Het zijn vragen die aan de orde komen in de overtuigende, evenwichtige psychologische roman Verborgen erfenissen van Annelies Kok (1954). Deze roman is gebaseerd op waargebeurde feiten. De auteur heeft vele gesprekken gevoerd met Anne, zoals het hoofdpersonage Christel, eigenlijk heet, de briefwisseling van haar ouders mogen gebruiken, archiefonderzoek gedaan en grondig research gedaan naar de tijd waarin het verhaal zich afspeelt.

Op de omslag leunt een lachend meisje tegen de zwarte Mercedes van haar vader. Met die Mercedes werd Christel (Anne) als kind bij haar moeder Liesel in Duitsland weggehaald. Een dramatische gebeurtenis. “Haar vader opent de deur en smijt haar op de achterbank. (…) Ze heeft niet eens haar moeder gedag kunnen zeggen.” Christel is dan acht jaar.

In de familiegeschiedenis van de familie Beek-Friedrichs gaat het met name om het innerlijk van de hoofdpersonages Christel, Liesel en Hank. Hun drijfveren, de psychologische ontwikkeling en de daaruit voortvloeiende handelingen staan centraal. Met gevoel en empathie, in een directe taal weet Annelies Kok dit verhaal krachtig neer te zetten. Ze toont hoe ingrijpende gebeurtenissen mensen tekenen en de rest van hun leven kunnen bepalen. De kracht van vrouwen om uiteindelijk te kiezen voor hun eigen leven is een themalijn die in heel de roman terugkomt.

Het verhaal wordt verteld vanuit het perspectief van Christel en uit dat van haar moeder Liesel. De auteur kiest voor een auctoriële verteller.

Boekenkrant

Het verhaal begint in 2008 als de 95-jarige Hank Kemp, de vader van Christel, ziek is en gaat overlijden. Hank is dwingend, autoritair, egocentrisch, manipulatief, niet in staat liefde te geven, “gewoon tevreden zijn zit ook niet in zijn systeem.” “Haar vader is net zevenblad. Het zal net zo onmogelijk zijn zich te ontdoen van zijn invloed als haar tuin te bevrijden van dit woekerspul.”. Ondertussen gaat Christel ook naar haar moeder, Liesel. Die vindt dat Christel op Hank lijkt en dat ze haar dochter nooit echt heeft leren kennen. “Christel is Hanks kind geworden.” Meteen wordt duidelijk dat Christel tussen beide ouders heen en weer geslingerd wordt, maar wel loyaal aan hen is.

Daarna ontvouwt zich in chronologische volgorde de geschiedenis van de familie Kemp-Friedrichs.  Het is 1927 als de vader van Liesel (die dan zeven jaar is) komt te overlijden. De Friedrichs wonen in Duitsland. Frau Friedrichs denkt dat de adoptie van Liesel misschien een foute beslissing is geweest. Liesel mist haar vader en botst steeds met haar moeder, die geen tegenspraak duldt en gehoorzaamheid eist, Hitler adoreert en in de woonkamer zelfs het portret van haar overleden man door dat van Hitler vervangt. Liesel voelt de haat van haar adoptiemoeder, maar is machteloos als kind. Annelies Kok weet prachtig te verwoorden hoe Liesel zich voelt. Als ze verhuizen naar Honnef staat er: “Het is alsof het huis met de rug naar haar toe staat, alsof het haar niet wil zien.” Haar moeder brengt Liesel het eerste oorlogsjaar in contact brengt met brood-NSB’er Hank Beek. Hank is alleen uit op geld, ziet er prachtig uit in zijn glimmend zwarte uniform, is charmant en vertelt over het florerende im- en exportbedrijf in groente dat hij samen met zijn vader en broers drijft. Liesel is van de regen in de drup gekomen. Ze moet gehoorzamen aan Hank, mag nooit zichzelf zijn. “Ze hoort er weer niet bij. Ze is hier net zo eenzaam als vroeger thuis bij haar moeder.” Er dringt zich onmiskenbaar een parallel op tussen het leven van Christel en Liesel.

Uit het huwelijk van Hank en Liesel worden Jürgen geboren en Christel. De jongen sterft als Christel tien maanden is en zijn dood heeft een enorme impact op haar moeder. Ze vindt dat het verkeerde kind gestorven is. Ze vindt geen enkele troost bij Hank, die ook naar Christel afstandelijk is, haar nooit op schoot neemt, niet met haar speelt. Na de oorlog wordt Hank gedetineerd. Liesel kiest voor zichzelf, vertrekt naar Duitsland, bouwt er een nieuw leven op. Hank, ook weer getrouwd, wil het leven van Christel blijven bepalen, haalt haar op een gegeven moment bij Liesel weg. De ruzie van de ouders wordt over haar hoofd uitgevochten en zij wordt erbij betrokken of ze wil of niet.

Christel weet niet met haar gevoelens om te gaan, stelt zich allerlei vragen over het leven, over de liefde, voelt zich ontheemd, is op zoek naar wie ze echt is, heeft weinig zelfvertrouwen. Pas als haar ouders oud zijn krijgt ze de kans om hun ‘verborgen erfenissen’ te ontsluieren. Liesel en Christel leren elkaar begrijpen. Christel kan haar ouders vergeven, voelt zich bevrijd.

Kok is een verhalenverteller, hanteert een prettige verteltrant. Ze weet in deze roman meerdere lagen aan te brengen. Je kunt het verhaal als een familiegeschiedenis lezen, maar ook als een verhaal waaruit blijkt dat wat je in je jeugd meemaakt, je verdere leven kan bepalen. Ze laat je door de ogen van de hoofdpersonages kijken. Ze besteedt veel aandacht aan hun psychologische ontwikkeling en betrekt daar hun maatschappelijke achtergrond en de omgevingsfactoren bij.  Daardoor ga je ze op een andere manier bekijken. Zo lijkt Hank een bullebak, maar bleek hij te laf om Joden aan te geven. Kok weet de spanning vast te houden, brengt op het juiste moment nieuwe elementen in het verhaal, waardoor dieper inzicht ontstaat.

Verborgen erfenissen is een meeslepend en aangrijpend verhaal dat onder je huid gaat zitten.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub Van Alles

Enquête. Bazarow en De Leesclub van Alles zoeken de nieuwe leeslijst Nederlands. Doe je mee? Welke boeken van nu moeten jongeren volgens jou zeker lezen. Laat het ons hier weten: https://lnkd.in/dBRuAUX. Invullen kan tot en met 26 november.