‘Wat is er toch mis met mij?’
Het geluk in het leven van de naamloze hoofdpersoon uit Jamal Ouariachi’s Vertedering, blijkt kortstondig en kwetsbaar. Gestopt met zijn studie filosofie begon hij een succesvolle carrière als cafébaas en veroverde hij het hart van het meisje dat hij als De Liefde van zijn Leven beschouwde. Dat zijn leven dan toch ontspoort is tragisch. Of gewoon zijn eigen schuld. Ouariachi laat het knap in het midden.
Nadat het café van de jongeman failliet is gegaan en zijn grote liefde Elsa hem verlaten heeft omdat hij losse handjes had, leidt hij een monotoon leven. De solitaire wandelingen in zijn middagpauze vormen de enige onderbrekingen van zijn slaapverwekkende bestaan als postkamermedewerker. Op een dag vindt hij tijdens zo’n wandeling een nest vol jonge katjes. Vertedering vangt aan.
Wanneer hij ziet dat een katje door de rest verstoten wordt omdat hij een oogontsteking heeft, besluit hij het donzige beestje mee te nemen. Met de adoptie van het katje, dat hij Buscemi noemt (naar de acteur uit Quentin Tarantino’s Reservoir Dogs), doet ook het geluk zijn herintrede in zijn leven. Hij wordt opnieuw verliefd, op Zerline, en pakt zijn studie filosofie op. De ergernissen en bijbehorende agressie waar hij vroeger last van had, verdwijnen als sneeuw voor de zon. In een soepele stijl, met zinnen die moeiteloos in elkaar overlopen, beschrijft Ouariachi’s hoofdpersonage wat zijn kleine huisdier met hem doet:
‘Buscemi maakte hem kalm. Buscemi had hem ook zacht gemaakt, een zachtere man dan hij eerst was geweest. Alles kon hij van het beest verdragen. Als het op schoot sprong, boven op het tijdschrift dat hij juist aan het lezen was. Als het per ongeluk een keer zijn behoefte naast de bak had gedaan. Als het in de keuken met vakkundige voorpootjes de verpakkingen van etenswaren wist te openen en de inhoud ervan op te eten. Vis, vlees, langer dan een paar minuten kon je het niet onbewaakt laten liggen. Maar kwaad worden? Nee, dat deed hij niet. Buscemi de hartverzachter. Als iemand in staat was de Jack Nickelson uit hem te verdrijven, dan was het Buscemi.’
Een tijdje lijkt alles perfect, totdat zijn opvliegende natuur komt bovendrijven. Via flashbacks weten we inmiddels hoe de situatie met Elsa geëscaleerd is, en in zijn relatie met Zerline dreigt hetzelfde te gebeuren: hun ruzies lopen telkens hoger op, en steeds kost het hem meer moeite zijn zelfbeheersing niet te verliezen. Ouariachi beschrijft deze ruzies in dialogen die weliswaar rolbevestigend zijn (zo is het altijd de man die niet gestoord wil worden en de vrouw die manipulatief zwijgt), maar die tegelijkertijd voor iedereen die wel eens een langere relatie heeft gehad pijnlijk herkenbaar zijn:
‘Na het eten begon het gedonder weer. […]. Als ze het gewoon maar zou zeggen: we moeten praten. Dan kon hij zeggen: morgen, morgen ben ik helemaal van jou. Maar nee, hij moest het natuurlijk weer uit haar trekken.
“Is er iets?”
“Nee, laat maar. Ga maar aan je studie.”
Prima, dacht hij. Ga ik lekker aan de studie. Heb het geprobeerd. Dan wil ik er verder ook niks over horen. Hij ging aan zijn bureau zitten, nam een slok van zijn koffie.
“Ik ben blijkbaar niet belangrijk genoeg voor je.”’
Zoals valt te verwachten, blijkt zijn geluk kortstondig en kwetsbaar. Een noodlottig incident neemt in één klap zowel Zerline als Buscemi van hem af, waarna hij een zoektocht begint naar een verklaring voor zijn agressieve gedrag. Die verklaring hoopt hij eerst te vinden in de wetenschap, en later in zijn eigen verleden. Hier begint Deel 3, het laatste en veruit meest interessante deel van de roman.
Waar in Deel 1 en 2 mislukte liefdesrelaties en de daaruit voortkomende psychologische vraagstukken centraal stonden, daar escaleert in Deel 3 de situatie. Het verteltempo loopt op, de spanning neemt toe. In dit deel begint Ouariachi’s hoofdpersonage wederom een relatie, dit keer met een zeer meegaande en nietszeggende vrouw van zijn werk. Van verliefdheid is geen sprake: het is een door hem bedacht experiment, waarin zij – zonder al te veel enthousiasme – letterlijk de rol van vriendin speelt. De plot wordt absurder, maar daarom niet minder sterk.
Getroebleerd man
Integendeel: juist in het absurde komt het dubbelzinnige karakter van Ouariachi’s hoofdpersoon goed uit de verf. Knap is dat de auteur nergens een oordeel velt, nergens partij kiest voor de een of de ander. Als lezers kunnen we daarom van hem denken wat we willen: is hij een gevaarlijke gek, een prototype machoman die zijn vrouw slaat (maar er later wel spijt van heeft), of is hij het meelijwekkende slachtoffer van zijn verleden, van onbeheersbare processen in zijn brein? En is zijn relationele experiment een poging zichzelf écht te leren kennen, of geeft het aanwakkeren van agressiviteit hem een kick?
De prangende vraag die de protagonist zichzelf stelt, ‘Wat is er toch mis met mij?’, blijft onbeantwoord. Vertedering is méér dan het relaas van de aftakeling van een twintiger, méér dan een verhaal over huiselijk geweld, méér dan een liefdesverhaal met een slechte afloop. Het boek biedt ons een kijk in de intrigerende geest van een getroebleerde man, en geeft ons de kans om die zo goed mogelijk te doorgronden. Dat dit uiteindelijk niet lukt, maakt de roman alleen maar geslaagder en gedenkwaardiger.
—
Eerder verschenen op Recensieweb
