Boeiend familie-epos
Vervoering is een boek dat stilstaat bij de kracht van het verhaal. De debuutroman van bestuurskundige Shantie Singh is een familie-epos dat vier generaties in beeld brengt. Singh, wier familiegeschiedenis deels overeenkomt met het in het boek vertelde verhaal, weet de lezer te boeien met een fascinerende familiesaga.
In Vervoering vertelt Singh het verhaal van een immigrantenfamilie. Het is echter geen gastarbeidersgezin zoals we dat in de Nederlandse literatuur vaker tegen zijn gekomen (denk bijvoorbeeld aan Laia Fabrigas’ Landen, Numan Özers Hatice, Mohammed Benzakours Yemmaen Hülya Cigdems De val van Mehmet). Dit op waarheid gebaseerde verhaal heeft de hele wereld als decor: er wordt geëmigreerd van India naar Suriname, en van daaruit weer naar Nederland. Verhalen zijn belangrijk in een familie die verspreid (“vervoerd”, zie daar de dubbele titelbetekenis) is over de hele wereld. De wereld waarin een vorige generatie opgroeide, kan alleen door middel van vertellingen weer opgeroepen worden. De vier vertellers in het boek, respectievelijk Yash, de Raj, Mukesh en Sandra, slagen erin de lezer mee te nemen op een reis door de tijd en door de wereld. De kracht van het verhaal wordt enkele keren vergeleken met de werking van verslavende middelen, die bedwelmen en de mogeljikheid bieden “af te reizen naar de verbeelding en zich te laten benevelen door de opium van de verhalen.”
Binnen deze groor opgezette verhaallijn, worden op knappe wijze kortere vertellingen ingeweven. Een voorbeeld hiervan is de volgende, die de Raj in een soort delirium voor zich ziet. Lalla Rookh, een prinses, trouwt een geweldige verhalenverteller. Na haar huwelijk wil ze steeds meer verhalen horen.
Op een gegeven moment weigerde ze uit bed te komen als hij niet de hele dag bij haar bleef zitten. De verhalen werden een verslaving. Ze verzorgde zichzelf niet meer, at nauwelijks en verloor zelfs haar beroemde wangen, die op verlepte bloembladeren begonnen te lijken.
Deze verhalen leiden uiteindelijk tot haar ondergang: haar man besluit een ander te trouwen. Door het boek dat hij over hun liefde schrijft, inspireert hij vele anderen en neemt de bevolking zeer in omvang toe.
Singh laat goed zien hoe verhalen mooi, vruchtbaar en verslavend kunnen zijn, maar ook een gevaarlijke kant kunnen hebben. Sommige van de personages lijken dit risico te willen voorkomen, door hun familiegeschiedenis juist weg te stoppen en er nooit over te praten. Yash vertelt bijvoorbeeld niets over zijn afkomst aan zijn schoonouders wanneer hij op huwelijksgesprek komt, en Mukesh bestraft zijn kinderen als ze interesse tonen in ‘de oude cultuur’. Hij is bang dat dit hen een achterstand zal opleveren in hun nieuwe leven. Sandra raakt geïnteresseerd in haar afkomst en wanneer ze een levenspartner ontmoet die de zoon is van een oude schoolvriend van Mukesh, kan ook hij zijn afkomst niet langer negeren. Dat wat hij dacht in een ander werelddeel achtergelaten te hebben, komt hij in Nederland weer tegen.
Verassende vertellers
Na Yash’ verslag springt het boek veertig jaar terug in de tijd. We vallen het verhaal binnen op een schip en lezen pas na een aantal pagina’s dat nu Ramdew Raj de verteller is. Singhs verteltrant bouwt spanning in het verhaal; niet alles is meteen duidelijk. De structuur van het verhaal heeft ook een ander effect. Singh begint immers niet met de eerste generatie. Hierdoor wordt dat wat vanzelfsprekend is (de sterke sociale positie van de Raj) ineens minder natuurlijk. Ook Ramdew begon arm: zijn bootreis gaat van India naar Suriname, waar hij als contractarbeider vijf jaar lang in feite slavenwerk zal verrichten. Impliciet wordt zo benadrukt dat iemand altijd ergens vandaan komt. Hoewel het verhaal begint met Yash, is er ook een generatie vóór hem. Afkomst en familie zijn belangrijk, lijkt Singh te willen benadrukken, zonder deze is een verhaal niet compleet.
Een opmerkelijk verschijnsel in het boek is het toekennen van een stem aan verschillende voorwerpen. Naast de vier genoemde menselijke vertellers wordt ook het woord gegeven aan een splinter, een schrift en een huwelijkssari. De splinter, Chenab, komt uit de boot waarin Ramdew de wereld overstak en komt uiteindelijk in Nederland terecht waar hij ook voor Sandra van belang is. Het is de splinter die in de vorm van een droom het familieverhaal aan Sandra overbrengt. Uiteindelijk voert zij dit verhaal op tijdens een talentenavond. Ze is de eerste sinds Shakuntala die weer bewust iets met haar verteltalent doet, en ze doet dat met haar familiegeschiedenis. Een cyclus is voltooid. Naast Chenab is er ook Kitab, het schrift. Het is eigendom van Yash, wordt beschreven door Mukesh en ook gebruikt door Sandra. De personifiëring van deze voorwerpen heeft iets merkwaardigs en werkt de ene keer beter dan de andere. Wanneer bijvoorbeeld alle kledingstukken uit de kast een gesprek gaan voeren, doet het aan als geforceerd humoristisch. Op andere momenten heeft het juist weer een interessant effect; het schrift vertelt bijvoorbeeld wanneer een van de vertellers iets opschrijft. We zien dan welke elementen uit hun leven verkozen worden om op papier vereeuwigd te worden.
Singh heeft in haar boek ook aandacht voor politieke en maatschappelijke ontwikkelingen die op de achtergrond van de familiegeschiedenis spelen. Voor de meeste lezers zal het perspectief van waarin Singh deze thema’s bespreekt, nieuw zijn. Mooi aan Vervoering is dat het onbekende niet ver weg blijft. Wanneer het verhaal zich met de derde en vierde verteller verplaatst naar Nederland, sluit die onbekende wereld zich aan bij de wereld van de Nederlandse lezer.
