Als fantasie op de loop gaat met de werkelijkheid
Vijf wraken is een roman waarvan de essentie is te vatten in de problematisering van een aantal belangrijke grenzen. De grens tussen een ludieke actie en een terroristische aanslag bijvoorbeeld, of de enge grens tussen intense haat en hevige liefde. Maar het belangrijkste probleem is toch de grens tussen een sterke fantasie en een gebrek aan realiteitszin.
De naamloze hoofdpersoon van het boek is de vertolker van deze probleemstellingen. Hij is een impulsieve televisieproducent. Zijn huwelijk is stukgelopen na het overspel van zijn vrouw, waardoor hij niet weet van zijn dochter of ze de zijne is. Én hij kampt met een grof overschot aan vrije tijd dat alleen tot verveling leidt. De nare fase waarin zijn leven zich bevindt probeert hij te vergeten in seksuele escapades met zijn nieuwe vriendin Ragma, en het uitvoeren van geestige, maar vaak ook licht sadistische plannen die een normaal mens direct vergeet na het bedenken. Voor de uitvoering heeft hij een bijna eindeloos budget dankzij de verkoop van zijn succesvolle televisiebedrijf.
Het begint allemaal vrij onschuldig. Zo weet hij via een in scène gezet ongeluk alle Suzuki Swifts uit Nederland terug naar de fabriek te laten sturen. Of hij zet door middel van een signaal vanuit een zendmast alle klokken in Nederland een minuut vooruit. ‘… exact om 19:59:00 opende Sacha de Boer het NOS journaal van 20:00. We deden een high five.’ Al gauw gaan deze leuke grappen hem vervelen. Hij besluit het hogerop te zoeken, door een gedeelte van zijn kapitaal te spenderen aan de ultieme wraak op de vijf mensen die hij het meest haat. De plannen voor zijn wraak zijn origineel, de uitvoering is niet erg succesvol. Elk plan loopt uit op een hoop ellende. De wraak die de climax zou moeten zijn van de vijf, die op zijn overspelige ex-vrouw, wordt hem te veel. Ondanks de haat die hij jegens haar koestert, drijft de liefde die diep in hem nog blijkt te bestaan hem tot waanzin.
Van Baaren (1963), debuterend romanschrijver die zelf evenals zijn hoofdpersoon actief is in de televisiewereld (als scenarioschrijver), weet het dagelijks leven op overtuigende wijze neer te zetten. De dialogen zijn uit het leven gegrepen, vooral de gesprekken die de hoofdpersoon met Ragma voert, of met zijn dochter. En hoewel de gebeurtenissen zich afspelen in het Nederland van vandaag en het dus onwaarschijnlijk is dat de ludieke acties die in het boek worden uitgehaald echt zijn gebeurd, doet dat aan de geloofwaardigheid van het verhaal niet af. Ook heeft de schrijver zich een eigen, geestige vertelstijl aangemeten, waarin de hoofdpersoon de gewoonte heeft alles wat om hem heen gebeurt in cijfertjes te vangen. Het aantal verkochte Swifts: ‘In totaal zijn er in Nederland 94.110 Suzuki Swifts verkocht. Het hoogtepunt lag in 1992. In dat jaar kochten 10.084 Nederlanders een Swift, en de Japanse zegetocht duurde voort.’ Maar ook berekent hij, in een van de vele nogal onverbloemd erotische scènes, hoeveel afstand hij aflegt in zijn vriendin. ‘Dat betekent dat ik zojuist in een uitputtende veertig minuten één komma zes kilometer in haar heb afgelegd. Ergo: je kunt beter fietsen dan neuken.’
De originele en fantasierijke blik op de wereld gaat naarmate de hoofdpersoon verder komt met zijn wraaknemingen steeds vreemdere vormen aannemen. Eerst begint hij overal zomaar gemene eekhoorns te zien en rijdt hij het spookbeeld van een overstekende invalide aan. Daarna gaat het vlug bergafwaarts. Er vindt een sterke omslag in het boek plaats: een plotselinge opname in een oord waarvan niet duidelijk wordt of het een gevangenis of psychiatrische inrichting betreft, is het gevolg van fantasie die de werkelijkheid overstijgt, en vanaf dat moment lopen werkelijkheid en hallucinatie door elkaar.
Na deze omslag is de rol van nieuw geïntroduceerde karakters niet meer duidelijk, evenmin als de realiteitsaard van de gevangenisachtige omgeving. Het hoofdpersonage verbeeldt zich zo nu en dan dat hij zich in een televisieprogramma bevindt, en deze verbeelding zou zomaar waarheid kunnen zijn. Het wordt de lezer echter niet meer duidelijk. De overgang naar dit surrealistische boekdeel is zo beperkt uitgewerkt, en treedt zo abrupt op, dat in het boek noch de geestige verhaallijn met de vijf wraken, noch het verhaal van psychische teloorgang van het hoofdpersonage echt af zijn.
De waarneming van de wereld door de ogen van een geschift mens is daarentegen wel heel knap beschreven. De lezer wordt gevangen in het spel van verbeelding en werkelijkheid, en kan niet ontsnappen uit de beklemmende indrukken en fantasieën van de hoofdpersoon. Die beschouwt zijn eigen leven als door zichzelf geschreven in een tv-scenario, maar tegelijkertijd heeft hij geen enkele werkelijke invloed meer op zijn doen en laten. Als de schrijver deze beklemming beter had laten samenvallen met het verhaal, had Vijf wraken een nog veel sterkere roman kunnen zijn.
