Van pandemie tot pandemie of een eeuw Violeta, …
“Mijn leven veranderde ook in die jaren, ik begon aan een nieuw traject van mijn weg”. De dichter Antonio Machado zegt: “Reiziger, er is geen weg, de weg maak je zelf, door te gaan.” In mijn geval maakte ik echter geen weg, maar heb ik voort gewaggeld over smalle, kronkelende paden die vaak vervaagden en verdwenen in de dichte begroeiing. Geen sprake van een keurig afgebakende weg.”
[Recensie] Zo maakt Violeta, bij monde van Isabel Allende (°Lima, Peru, 02 augustus 1942), het testament op van haar leven op de drempel van haar zevende decennium. Deze passage zegt veel, zo niet alles, over het turbulente leven van het hoofdpersonage. En de auteur, … moet er nog veel gezegd over Allende, die met de regelmaat van een klok een bestseller toevoegt aan haar indrukwekkende lijst? Het begon allemaal met Het huis der geesten (1982), een debuut dat in 1993 als The house of spirits op het witte doek verscheen in een regie van Bille August. De cast was indrukwekkend: Jeremy Irons, Meryl Streep, Winona Ryder, Glenn Close, Antonio Banderas, … Opmerkelijk: de naam ‘Del Valle’ komt weer terug in haar laatste roman Violeta. Trouwens niet het enige aanrakingspunt met vroeger werk van deze Chileense auteur.
Allendes oeuvre en levenswerk werden groots bekroond door Barack Obama met een Presidential Medal of Freedom.
Violeta is een lange brief van het gelijknamige hoofdpersonage die zij op het einde van haar lange, turbulente leven schrijft aan een naast familielid, Camilo. Herkenbaar, want Het huis der geesten is gebaseerd op een brief die Isabel Allende schreef aan haar negenennegentigjarige grootvader. Het leven van Violeta is opgebouwd in vier belangrijke periodes, telkens een periode van ongeveer vijfentwintig jaar.
DEEL EEN De ballingschap (1920-1940) (later noemt Violeta dit een toevluchtsoord)
Het gaat de familie Del Valle voor de wind. Ze wonen in een mooi huis ( het huis met de bloemen). Marcia Gracia brengt er Violeta ter wereld: na vijf jongens het eerste meisje. Het is echter niet het moment voor een uitbundig feest, want een levensbedreigende pandemie teistert het Zuid-Amerikaanse continent: de Spaanse griep. Violeta is een levendig kind, vaak onhandelbaar, wild en onbesuisd. Miss Taylor, een Britse gouvernante moet proberen om daar verandering in te brengen: geen gemakkelijke opgave.
Een wereldwijde economische depressie kondigt zich aan: de laatste dinsdag van oktober 1929 stort de internationale aandelenhandel in. Aanvankelijk weet Arsenio Del Valle, een zakenman die graag roekeloze risico’s neemt, het hoofd boven water te houden, maar uiteindelijk gaat het imperium van de del Valles, zoals vele andere, voor de bijl. De gevolgen zijn dramatisch en de familie moet noodgedwongen het huis met de bloemen verlaten. Violeta is elf jaar.
“De omvangrijke Del Valle-clan hield voor mij op te bestaan toen ik elf was, en jij hebt hen nooit gekend, Camilo. De enige die mijn moeder, mijn tantes en mij nooit in de steek gelaten heeft, was José Antonio. Hij aanvaardde zijn rol als oudste broer, bood het schandaal en de schulden het hoofd, en nam de verantwoordelijkheid op zich om voor de vrouwen van zijn familie te zorgen.”
Ver weg van de bewoonde wereld, in Indianengebied, vinden zij onderdak bij de ouders van Teresa Rivas, de lesbische en feministische vriendin van Mis Taylor.
DEEL TWEE De passie (1940-1960)
In Nahuel, de nieuwe verblijfplaats van de familie Del Valle, groeit Violeta op.
“Zo verstreken de jaren van mijn puberteit, de tijd van de Ballingschap, die ik mij herinner als de meest transparante van mijn leven. Het waren jaren van rust en overvloed, gewijd aan rudimentaire bezigheden op het land en lesgeven naast de Rivas’.”
De mannen die het pad van Violeta kruisen zijn geen onverdeeld succes. Ze trouwt met de saaie Fabian, de jongste telg van een familie Duitse emigranten.
“Hij is ontzettend saai, tantes. Hij is zo voorspelbaar dat je kunt weten hoe hij over tien, twintig of vijftig jaar is.”
Lichamelijk en gevoelsmatig voelt Violeta weinig aantrekkingskracht waardoor zij vrij snel in de armen van Juliàn Bravo gedreven werd. Een piloot waarmee zij onstuimige nachten beleeft. Hij is een losbol en een rokkenjager die banden heeft met de maffia: zijn bezigheden brengen geld in het laatje, maar ze zijn niet altijd even koosjer. Toch is Violeta verslaafd aan hem en zij krijgen twee kinderen: Juàn Martin en Nieves.
José Antonio steekt de handen uit de mouwen en samen met een vroegere werknemer (en later ook met Violeta) zet hij een succesvol bedrijf op poten. Langzaam maar zeker kruipen de Del Valles uit het diepe dal van de schande en de schulden.
DEEL DRIE De afwezigen (1960-1983)
Nieves was, in tegenstelling tot Juàn Martin, het lievelingetje van haar vader. De kinderen van Violeta: de grote afwezigen in haar leven. Als veertienjarige ‘leerde’ Nieves van haar vader ‘de wereld’ kennen. Deze harde confrontatie met het leven zal voor haar niet zonder gevolgen blijven. Juàn Martin gaat studeren en woont samen met zijn moeder . Toch zien ze elkaar te weinig om van een hechte band te kunnen spreken. Met Nieves gaat het van kwaad naar erger. Zij wordt moeder, maar … De politieke engagementen van Juàn Martin daarentegen zorgen er dan weer voor dat hij Zuid-Amerika moet verlaten.
En zoals dat in het leven gaat: het is een periode waarin Violeta afscheid moet nemen van vele geliefden, mensen die belangrijk waren in haar leven. Daarbij hoort natuurlijk rouw en verwerking en dat is dan weer een link naar de situatie van Isabel Allende: ze verloor haar dochter Paula.
DEEL VIER Wedergeboorte (1983-2020)
Een militaire dictatuur, zoals zo vaak, laat diepe wonden achter. Verdwijningen, folteringen, moorden en massagraven die als onverzorgde littekens onherstelbaar achterblijven in de geschiedenis van een land. Het is zwaar om te dragen, ook voor Violeta, om te ontdekken dat ook een geliefde het slachtoffer werd van onmenselijke praktijken. Toch is zij ook fier op hem want deze onfortuinlijke man slaagde er in om haar zoon Juàn Martin het land uit te loodsen.
In 1989 eindigde de gruwel van de militaire dictatuur.
“Hier viel de dictatuur met weinig geruis, van onderen omver geduwd door de collectieve inspanning, zonder geweld en lawaai, en op een ochtend werden we ineens wakker met de nieuwigheid van de democratie, die de jonge mensen niet kenden en wij anderen waren vergeten.”
Harald Fiske, een Scandinaviër, wordt de derde man van Violeta, … misschien wel de belangrijkste man in haar lange leven. Samen beleven ze nog gelukkige jaren.
“Ik was de laatste tien jaar van mijn leven begonnen, maar omdat ik gezond was en Harald had, voelde ik niet dat ik het territorium van de dood naderde. Ons hele leven ontkennen we het onweerlegbare feit dat we gaan sterven, en dat verandert niet op je negentigste. Ik dacht dat ik nog veel tijd voor me had, tot Harald stierf.[…] Na een eeuw geleefd te hebben, heb ik het gevoel dat de tijd tussen mijn vingers is door geglipt. Waar zijn die honderd jaar gebleven?”
In het jaar van de Corona-pandemie, honderd jaar na de Spaanse griep, overlijdt Violeta.
Isabel Allende zet met Violeta een perfect gedateerd verhaal neer. Haar kennis en haar liefde voor het Zuid-Amerikaanse continent zijn daar zeker niet vreemd aan. En die liefde voor haar roots is groot. Dat merk je aan de nauwkeurige beschrijvingen van de natuur en de omgevingen. De levensomstandigheden zijn niet overal optimaal, het gevolg van de onstabiele politieke toestand die zowat in elk land van Zuid-Amerika heerst. De oorzaak hiervan heeft vaak te maken met de inmenging van de USA, kritiek die zeer vaak terug te vinden is in de romans van Allende. Ook de invloeden van de Duitse kolonies (gevluchte nazi’s na WOII) en de oprichting van neonazistische organisaties spelen een grote rol in een aantal Zuid-Amerikaanse landen.
Ook op de gezegende leeftijd van tachtig jaar blijft Isabel haar schrijfstijl trouw: ze schrijft eenvoudig, ik durf te zeggen volks. Haar taalgebruik is perfect en voor wat betreft zinsbouw is zij op geen enkel foutje te betrappen. Door de vrij korte hoofdstukken creëert zij voor zichzelf de ruimte om regelmatig de gebeurtenissen op andere locaties te beschrijven en andere personages in het daglicht te stellen: een soort van perspectiefwisselingen al is dat misschien niet het juiste woord voor een verhaal dat volledig wordt verteld door het hoofdpersonage.
De boeken van Allende kenmerken zich door vaak terugkomende thema’s. De politiek is daar één van. Maar ook feminisme, klassenstelsel, onrechtvaardige en ongelijke behandeling van mensen, vrouwen- en kindermishandeling: het zijn stuk voor stuk zware onderwerpen die de auteur aansnijdt, maar die met een luchtig, humoristisch sausje van humor overgoten worden. Maar niet alleen de thema’s komen vaak terug. Ook in Violeta gebruikt de schrijver eigen levenservaringen en gebeurtenissen. In o.a. Bloembad aan zee en Paula is dit zeker het geval.
Maar wat mij erg is opgevallen: Allende beschrijft het leven van mensen die aan de rand van de maatschappij leven en toch dagelijks tevredenheid en levensvreugde putten uit het weinige dat ze hebben: hun geliefden, allemaal dichtbij en hun gezamenlijke werk dat moet zorgen voor het brood op de plank, verstoken van alle luxe en comfort. Een schril contrast met het leven van de Del Valles voor het faillissement maar die zich op een bijzonder vlotte manier aanpassen aan de nieuwe levensomstandigheden.
Of dit de beste roman is van Isabel Allende laat ik in het midden. Voor mij is en blijft zij behoren tot de top in haar genre. Zij weet altijd vooraf waar ze met haar verhaal heen wil en toch kan zij de nieuwsgierigheid van de lezer blijven prikkelen. (wie is Camilo?) Het is altijd aangenaam om haar boeken te lezen: vlotheid en tempo hebben daar veel mee te maken. Haar parate kennis, samen met een grondige research, resulteren altijd in de correcte weergave op de tijdslijn. En wat meer is: de goesting om te schrijven, de passie voor haar vak, haar schrijverstalent, … je krijgt het samen met het boek mee. Het is lovenswaardig om deze passie als tachtigjarige vast te houden. Andermaal heeft Allende mij kunnen boeien en ik hoop dat deze roman zeker niet de laatste is die van haar van de drukpersen zal rollen. Violeta is een aanrader.
Zeer aangrijpend, confronterend en met zeer veel gevoel voor drama en mensenkennis geschreven, afgewisseld met luchtige en humoristische passages. Violeta is representatief voor haar tijd: opgroeien en leven in een politiek onstabiel regime, een snel evoluerende maatschappij, …, van pandemie tot pandemie, … een eeuw Violeta.
Een welverdiende pluim voor de vertaling uit het Spaans van Rikkie Degenaar. Violeta van Isabel Allende krijgt 4 sterren.
—
Eerder verschenen op Perfecte Buren
