Het mooiste Frida Kahlo boek ooit
[Recensie] Mensen die Frida Kahlo haten hebben een zwaar jaar. Dit jaar zijn er in Nederland maar liefst twee grote tentoonstellingen aan de Mexicaanse kunstenares gewijd. Die in Amstelveen, Frida Kahlo & Diego Rivera: A Love Revolution, is net afgelopen, die in Assen, Viva la Frida, is net begonnen. Diverse documentaires zijn te bewonderen. In de bioscopen draait nu Frida. Viva la Vida van de Italiaanse regisseur Giovanni Troilo waarin onderzocht wordt hoe en waarom Kahlo’s schilderijen zoveel energie en levenslust uitstralen, zelfs als ze pijn en lijden afbeelden. Omroep Drenthe maakte een alleraardigste reportage over de totstandkoming van de tentoonstelling in Assen. Uitgeverij Orlando bracht dit jaar twee sterk onderling verschillende romans uit over werk en leven van Kahlo: Niets is zwart van Clarie Berest en Frida’s pijn van Slavenka Drakulić.
Zeker als je nu in Assen woont, waar de grote tentoonstelling is, met meer eigen werk van Kahlo dan in Amstelveen, is het moeilijk om aan Kahlo te ontsnappen. Hotels brengen Frida Kahlo arrangementen, restaurants extra Mexicaanse gerechten, er zijn lezingen, voordrachten, posters in de straten Frida Khalo is overal.
En ‘last but not least’ is er de catalogus bij de tentoonstelling in Assen. Misschien is dit wel het mooiste wat er dit jaar over Kahlo verschijnt, of zelfs wel geslaagder dan de tentoonstelling zelf. Want hoe mooi kan een boek zijn? Hoe gevarieerd kan een boek zijn? Hoe goed uitgedacht kan een boek zijn? De catalogus is in alles wonderschoon. Harry Tupan, Directeur van het Drents Museum, schrijft in zijn voorwoord: “Er zijn heel veel boeken over Frida Kahlo gemaakt. Wij wilden graag een boek maken dat zich zou onderscheiden van de reeds bestaande publicaties, niet alleen inhoudelijk, maar ook het ontwerp.” In alle opzichten heeft Tupan en zijn team dit voornemen waargemaakt. Viva la Frida – het boek, is een aantal boeken in één. Op de eerste plaats is het boek een catalogus. In drie delen worden de stukken uit de tentoonstelling getoond: het leven, werk en de invloed van Kahlo op tijdgenoten en latere kunstenaars. In deel 1, Dingen die haar dierbaar waren, zien we tientallen gebruiksvoorwerpen, waaronder sierraden en de beroemde jurken van Kahlo. Maar ook een aantal korsetten die Kahlo moest dragen om haar gammele lijf bij elkaar te houden – Kahlo is nooit helemaal hersteld van een zwaar ongeluk op haar achttiende. Ook de prothese voor het rechterbeen – dat een jaar voor haar overlijden was afgezet – op de tentoonstelling te zien is afgebeeld. De voorwerpen komen uit het Blauwe Huis waar Frida lange tijd woonde met haar man Diego Rivera. Diego bepaalde dat een aantal kamers in het huis na zijn dood gesloten moesten blijven. In 2007 werden deze geopend. Het bleken schatkamers te zijn waaruit duizenden voorwerpen en documenten tevoorschijn kwamen waaronder vele foto’s, tekeningen van Kahlo, kledingstukken en orthopedische hulpstukken. Een aantal van deze voorwerpen zijn op de tentoonstelling te zien en in het boek afgebeeld.
Deel II, Art, toont de kunstwerken van Kahlo uit de tentoonstelling in Assen. De kunstwerken zijn met korte heldere teksten geduid, geschreven door Annemiek Rens, hoofdcurator van het Drents Museum en samensteller van het boek. Je leest hoe (bij de gehandicapte Kahlo niet onbelangrijk, vaak schilderde ze liggend in bed, met het doek boven haar gemonteerd), waar en waarom Kahlo het doek schilderde. Rens legt de symboliek in de kunstwerken uit. De tekst bij het schilderij De grote verberger, een doek waarop een vrouw met een masker is afgebeeld is veelzeggend:
“Van Diego Rivera en haar vrienden kreeg Frida de bijnaam ‘La Gran Ocultadra (lett. ‘de grote verberger’). Zij doelden daarmee op haar vermogen om niet te laten blijken hoe zij zich werkelijk voelde. Ze was er een meester in om haar pijn en wanhoop te verbergen achter een masker van vrolijkheid. Met veel zorg koos ze iedere dag haar kleding, juwelen en make-up en haardracht die de aandacht kon afleiden van haar handicap en van haar emoties. Haar vele zelfportretten tonen weliswaar haar gevoelens, maar altijd indirect. Kahlo’s gezicht is steeds onbewogen en alleen door bepaalde symboliek die zij toevoegde komen we meer te weten over haar daadwerkelijke gevoelens.”
Deze korte teksten lezen voordat je de tentoonstelling bezoekt is een aanrader. Je snapt dan veel meer van de achtergrond en beleveniswereld van Kahlo.
De stukken die op de tentoonstelling en in de catalogus worden getoond maken deel uit van de beroemde collecties van het Museo Dolores Olmedo en Mueso Frida Kalho uit Mexico City, aangevuld met stukken uit particuliere collecties. Dolores Olmedo was een vriendin van Kahlo die op aanraden van Diego Rivera na de dood van Kahlo een kunstcollectie aanlegde.
Op de tentoonstelling zien we diverse tekeningen, studies van Kahlo, maar ook beroemde schilderijen als Henri Ford Hospital, met een naakte en bloedende Frida afgebeeld na haar miskraam, en Zelfportret met aapje. Toch had ik iets meer van Frida’s zelfportretten willen zien. Die vormen toch de kern van Kahlo’s werk. In de zelfportretten toonde ze op een niet verhullende manier hoe het met haar ging op de verschillende momenten in haar leven. Kahlo leed haar hele leven aan zware pijnen, kon door het ongeluk geen kinderen baren, maar raakte wel een aantal keer zwanger. Ook was ze met grote regelmaat verdrietig over het promiscue gedrag van haar man. De tentoonstelling heeft elf van deze zelfportretten. In het boek staan er gelukkig tientallen. Terecht staat op de cover van de catalogus het even prachtige erotiserende als ook droevige zelfportret De gebroken zuil. We zien een halfnaakte Frida die een korset (ook op de tentoonstelling aanwezig) aan heeft. Haar ruggengraat ligt open en is afgebeeld als een op diverse plaatsen gebroken Griekse zuil. Frida huilt en er steken tientallen spijkers in haar huid: een gelijkenis met de heilige Sint Sebastiaan doorboord met pijlen is niet te missen. De grootste spijker zit bij haar hart en symboliseert het verdriet en leed van Kahlo. “Kwetsbaar en ongelofelijk sterk tegelijk,” aldus het commentaar van Rens in de Catalogus.
Deel III, Beyond, van het boek gaat over de invloed van Kahlo op andere kunstenaars, op mode en muziek. Tientallen kunstenaars passeren de revue. Kahlo’s invloed is nog elke dag merkbaar.
Naast de afgebeelde en beschreven stukken uit de tentoonstelling bevat het boek veel. Je zou het met recht een Frida Kahlo encyclopedie kunnen noemen. Er zijn artikelen over invloed van kunstenaars uit het verleden op Kahlo. Interessant is hoe de Nederlands/Vlaamse schilders Pieter Bruegel en Jeroen Bosch Kahlo inspireerden. Er is een foto overzicht van haar leven en een van de liefdes van Kahlo. En Viva la Frida is ook een groot collageboek. Met fragmenten uit Kahlo’s schilderijen maakte art-director en grafisch ontwerper Susanne Hertogs allerlei beeldmontages: van handen, van hoofden, van ogen, van planeten, zonnen en sterren, van bloemen. Er zijn strepen uit verschillende zelfportretten gehaald en daarmee is geprobeerd de kleur en kracht van Kahlo’s zelfportretten te duiden. Er is een collage van covers van boeken met Kahlo erop, er is er een met stoffen die geïnspireerd zijn op haar schilderen. En al die collages tonen de kracht van de kunst van Kahlo.
In Viva la Frida kun je eindeloos bladeren en genieten. Het boek is een kunstwerk op zich, een prachtig kunstwerk over het werk en leven van een van de meest interessante kunstenaars van de 20ste eeuw.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
De tentoonstelling Viva la Frida is tot en met 27 maart 2022 te zien in het Drents Museum in Assen
