Het ware verhaal van Anthony Fokker & Albert Plesman
[Recensie] Momenteel loopt op tv de dramaserie Vliegende Hollanders die door de pers goed is beoordeeld. In de serie spelen de persoonlijke lotgevallen van Anthony Fokker en Albert Plesman een grote rol tegen de achtergrond van hun zakelijke bezigheden, de één als vliegtuigbouwer en de ander als leider van een luchtvaartmaatschappij. Historische beelden zijn mooi verweven met actuele opnamen waarbij het historische décor nauwkeurig is nagebouwd, inclusief de vliegtuigen. Zo biedt de serie een boeiend inkijkje op de ontwikkeling van de luchtvaart in ons land en de confrontaties tussen Fokker en Plesman en laat het ons ook iets zien van het leven in het begin van de vorige eeuw.
Verdiepender en informatiever dan de tv serie is dit boek Vliegende Hollanders waartegen een dramaserie het qua diepgang uiteraard moet afleggen. Marc Dierikx is onderzoeker aan het Instituut Nederlandse Geschiedenis en heeft meer boeken over de geschiedenis van de luchtvaart geschreven waaronder Anthony Fokker. Een vervlogen leven. Hij maakt zijn kennis op aansprekende wijze toegankelijk in dit boek Vliegende Hollanders.
Zoals in de dramaserie nog duidelijker naar voren komt – dat is vanuit deze optiek ook wel begrijpelijk omdat het dramatisch interessant is – zijn Anthony Fokker en Albert Plesman mensen met een zeer verschillende sociale achtergrond en persoonlijkheid. Fokker komt uit een familie die rijk was geworden in Nederlands Indië en Plesman is de zoon van een Haagse winkelier. Ook hun karakters lopen sterk uiteen. Anthony is wil graag verdienen aan zijn ideaal om vliegtuigen te bouwen, weet op bepaalde momenten zijn zakelijke slag te slaan en geeft dit geld vervolgens in zijn privéleven ook weer uit aan dure huizen en boten. Hij is een beetje een dandy die financiële risico’s neemt, laat waar het kan anderen het werk doen omdat zijn kracht vooral in het bouwen van vliegtuigen ligt. Typerend voor zijn houding is het feitje dat Anthony een half uur te laat komt voor een gesprek met de president van de VS.
Albert leeft eenvoudig en is dag en nacht serieus en gedreven met zijn werk bezig want de verantwoordelijkheid van zijn leidinggevende positie drukt zwaar op hem. Dat werk valt hem eigenlijk te zwaar en het zorgt ook voor spanning in zijn privéleven want hij neemt de zorgen omtrent het voortbestaan van de KLM mee naar huis. Hij krijgt namelijk de leiding over de KLM die in 1919 wordt opgericht. De eerste vlucht naar Londen vindt plaats met een gehuurd vliegtuig. Het aanbod bestaat in het begin vooral uit post; er zijn maar weinig passagiers. Vliegen is dan ook een vrij Spartaanse aangelegenheid waarbij passagiers zich zeer goed tegen de kou moeten kleden terwijl ze er wel veel geld voor moeten neertellen. Dankzij steun van de overheid weet de KLM in die beginjaren te overleven en met pijn en moeite het hoofd boven water te houden, een actueel gegeven vanuit onze tijd. Plesman is ook afhankelijk van zijn raad van commissarissen, mensen die veel geld in de KLM hebben geïnvesteerd. Hun visies lopen vanuit hun verschillende positie en deskundigheid nogal eens uiteen en dat zorgt menigmaal voor harde confrontaties. Actueel is de botsing tussen Plesman en de piloten die de Nederlandsche Vereeniging van Verkeersvliegers hebben opgericht. Er is spanning over hun arbeidsvoorwaarden waar Plesmans vrouw in de dramaserie een mooie bemiddelende rol speelt.
Soms zijn de belangen van Fokker en Plesman nogal tegengesteld waardoor ze op gespannen voet met elkaar komen te staan. Ze hebben elkaar vaak tegen wil en dank echter wel nodig maar hun contacten verlopen bepaald niet soepel en dat is soms voorzichtig uitgedrukt. Wat beiden gemeen hebben is dat ze van jongsaf aan gegrepen zijn door de luchtvaart en geloven in de mogelijkheden die in hun tijd nog geheel moeten worden.
De vele foto’s laten zien waar de huidige luchtvaart vandaan is gekomen en hoe eenvoudig, om niet te zeggen primitief, vliegtuigen aan het begin van de vorige eeuw waren. Verhoudingsgewijs zijn er in die begintijd in enkele tientallen jaren wel enorme stappen gezet waarbij de nodige tegenslagen moeten worden overwonnen. Dat geldt voor Anthony Fokker die aanvankelijk in Duitsland werkte maar na de Eerste Wereldoorlog zijn zakelijk heil in Nederland zocht en hier in 1919 de Nederlandsche Vliegtuigfabriek oprichtte. Bloemrijk is de beschrijving van het Algemeen Handelsblad over een demonstratievlucht die hij maakt boven het terrein waar de luchtvaartshow wordt gehouden. Opvallend detail in het boek Vliegende Hollanders is het feit dat kranten dagelijks schrijven over geslaagde vluchten, een teken dat vliegen nog bijzonder was én dat niet elke vlucht vlekkeloos verliep.
Hoewel Fokker in het begin in technisch opzicht goede stappen zet, zijn er later nogal eens problemen met nieuwe typen vliegtuigen. Een prototype met drie bemanningsleden en 32 passagiers is op het moment dat het verschijnt te weinig technisch vernieuwend. Fokker heeft geen andere keuze dan zijn fabriek door General Motors te laten overnemen.
Fokker en Plesman laten elkaar niet los omdat ze geloven in de luchtvaart. Plesman wil grotere vliegtuigen om meer mensen te kunnen vervoeren maar Fokker wil snellere vliegtuigen om de reistijd te verkorten. Het vinden van de juiste combinatie is zoeken en in het begin van de dertiger jaren. Historisch is de luchtvaartrace van Engeland naar Melbourne in 1934 waarbij de Douglas DC-2, de Uiver, een belangrijke prijs behaalt. De tijdsdruk van de dienstregeling is de oorzaak van diverse ernstige ongelukken in deze jaren.
Een markant detail is dat de vliegtuigen van de KLM in 1939 worden voorzien van de woorden ‘Holland’ om duidelijk te maken dat ze tot een neutraal land behoren. Bij het bombardement in mei 1940 gaan 18 van de 27 toestellen verloren. Merkwaardig is de houding van Plesman in de oorlog waar hij samenwerking met de Duitsers zoekt om te kunnen blijven vliegen. Ook spant hij zich in voor vredesbesprekingen met o.a. Göring maar hij wordt niet serieus genomen. Later zat hij elf maanden in het Oranjehotel omdat hij verdacht werd van betrokkenheid bij een naar Engeland ontsnapt vliegtuig dat door de Duitsers was gevorderd. Na de oorlog kreeg Plesman zijn positie als directeur terug maar onomstreden was dit niet.
Dit boek Vliegende Hollanders brengt de lezer dicht bij de beginjaren van de Nederlandse luchtvaart waarin twee mensen een wezenlijke rol hebben gespeeld die “… ondanks hun onderlinge tegenstellingen, het oude verhaal van de Vliegende Hollander een nieuwe vorm wisten te geven”, woorden waarmee de auteur zijn boeiende verhaal besluit.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
