Vreemdelingen uitkotsen of opeten
De Belgisch-Iraanse vrouwenrechtenactiviste Darya Safai maakte een maand geleden bekend dat zij lid wordt van een conservatieve Vlaams-nationalistische partij. Darya Safai laat weten dat ze ervan overtuigd is dat vreemdelingen hier kunnen integreren door de Vlaamse identiteit over te nemen en normen en waarden die daarmee samenhangen te delen. Best mogelijk dat dit opnieuw een zondermeer briljante strategische zet is van N-VA voorzitter Bart De Wever en dat hij zijn nieuwe partijgenote zal etaleren als blijk en bewijs van de eigen openheid. Vreemdelingen zijn welkom. Als ze zich maar aanpassen.
Zygmunt Bauman (1925-2017), de Pools-Britse socioloog en filosoof, heeft zijn hele oeuvre door het fenomeen van de vreemdeling beschreven. Het nieuws over Darya Safai past perfect in een modernistische strategie van omgaan met vreemdelingen: ofwel kotsen we ze uit ofwel eten we ze op. Darya Safai laat zich opeten.
Bauman had het in de jaren negentig over postmoderniteit, vanaf ongeveer de eeuwwisseling over vloeibare moderniteit. Zijn hoop was dat die nieuwe fases ons zouden leren omgaan met onzekerheid en ambivalentie, met andere woorden: met het fenomeen dat de wereld waarin wij leven nu eenmaal niet homogeen is, maar divers. Moderniteit is bij uitstek het streven naar orde. Voor een modernistisch denken zijn vreemdelingen individuen die de orde verstoren. Vreemdelingen brachten onzekerheid met zich mee. De antropoloog Claude Lévi-Straus ijkte twee termen om de typische modernistische manier van omgaan met het vreemde aan te duiden: antropofaag en antropoëem. Dat zijn termen die Bauman in navolging van Lévi-Strauss gebruikt in enkele van zijn teksten over de vreemdeling.
Antropofaag duidt op het wegwerken van vreemdelingen door hen te verslinden en ze tot een substantie te herleiden die in niets verschilt van die van de eigen cultuur. Dat heet assimilatie, het gelijkmaken van het andere. De vreemdeling conformeert zich volledig aan de heersende traditie, in het geval van Darya Safai verschrompeld tot ‘de Vlaamse identiteit’. Antropoëem verwijst naar het wegwerken van vreemdelingen door hen uit te kotsen. Ze worden verbannen uit de geordende wereld en ondergebracht in getto’s of kampen. Ze blijven er zichtbaar, maar mogen niet meedoen. Of ze worden teruggestuurd.
Onder druk van de modernistische drang naar orde leven vreemdelingen in een toestand van voortdurende druk tot assimileren enerzijds, oprotten anderzijds. Als de orde maar hersteld wordt, dat wil zeggen het cultureel eigene niet in vraag gesteld. Wat van vreemdelingen een ‘probleem’ maakt vanuit dat perspectief is dat zij bestaande grenzen in vraag stellen, bijvoorbeeld de grenzen van een als onaantastbaar beschouwde cultuur en identiteit. Zuiverheid staat er voorop. De vreemdeling zal daar ook altijd diegene blijven die iets niet deelt met de samenleving waarin zij of hij terechtkomt. Vreemdelingen brengen iets van buitenaf naar binnen. Ze zijn plots dichtbij, maar blijven tegelijkertijd veraf. In die zin heeft Darya Safai zich ‘ont-vreemd’.
Als we het politieke huwelijk van Bart De Wever en Darya Safai zouden beschouwen als een blijk van openheid en van zin voor diversiteit, dan klopt dat niet. Het is immers een verhaal dat past in een modernistisch kader van gelijkschakelen, lees ‘uitschakelen’ van het vreemde, het andere, het diverse. Darya Safai heeft uiteraard alle recht deze stap te zetten. Niemand kan een wens van assimilatie ontzegd worden. We zullen wel zien of haar bekommernissen als vrouwenrechtenactiviste niet gewoonweg geneutraliseerd worden. Maar verkoop dit toch niet als een stap die ons verder brengt op de moeilijke weg van de interculturele dialoog. De dialoog valt immers weg. Er is enkel nog gelijkgestemdheid en dus geen debat. Wat ons bindt is niet Vlaamse identiteit en gedeelde normen. Wat ons bindt is de democratie. In een democratie is er verschil en diversiteit, zowel qua identiteit als qua normen. Daar ligt de uitdaging. En die uitdaging ligt aan de andere kant van de keuze tussen opeten of uitkotsen.
—
Eerder verschenen op www.marcvandenbossche.be
