Overspel in de Kerk
Een collectief vluchtmisdrijf, dat is waar Europa aan ten onder gaat als we één van de personages in de debuutroman van Dieter Ceustermans moeten geloven. We zijn op de vlucht voor de ander, voor de waarheid, en vooral voor onszelf, zo oordeelt zij. Het is in ieder geval een rake typering van hoofdpersonage Peter Decraene, die gedurende de hele roman op de vlucht is. Het is dit vluchtgedrag dat hem als persoon uiteindelijk opbreekt, maar als hoofdpersonage van Vluchtmisdrijf zijn het andere eigenschappen die hem doen falen.
Peter Decraene is een man op leeftijd wiens vrouw Mia ongeneeslijk ziek is. Zij heeft ervoor gekozen haar eigen levenseinde te bepalen en aan het begin van de roman gaan de twee het ziekenhuis binnen waar ze uiteindelijk zal sterven. De rest van het verhaal speelt zich af in de korte tijd die haar nog rest, maar het perspectief verschuift hierbij steeds meer naar Peter. Tijdens het opruimen van Mia’s spullen wordt hij geconfronteerd met een aantal oude fotoalbums, en daarmee met zijn bewogen verleden. Al gauw zijn we terug in het naoorlogse Vlaanderen, waar een dertienjarige Peter de dood van zijn moeder te verwerken krijgt, een gebeurtenis die hem, zo blijkt, voor het leven getekend heeft. De kern van het boek verhaalt echter Peters buitenechtelijke affaire met Els Verbeke, met wie hij een kortstondige maar heftige relatie heeft gehad.
De twee hoofdstukken over Peters jeugdtrauma bevatten ongetwijfeld de meest memorabele passages uit de roman. De jonge Peter blijkt een toegewijde katholiek: zelfs als zijn moeder dagenlang doodziek op bed ligt blijft hij ervan overtuigd dat zijn dagelijkse gebed tot een plaatselijk Mariabeeld haar zal doen genezen. Ook wanneer dit niet het geval blijkt, en haar lichaam opgebaart ligt voor een laatste bezoek, blijft hij geloven dat zijn moeder nog in leven is. Pas als de jongen dit met behulp van een vork heeft proberen aan te tonen, uiteraard zonder succes, slaat zijn rotsvaste vertrouwen in Maria’s goedheid over in blinde wraakzucht.
Zijn hierop volgende vergelding op het Mariabeeld dat hem verraden heeft neemt bijna groteske vormen aan. Het is de vraag of zijn ontheiliging en ontmaagding van haar standbeeld realistisch gezien uit de fantasie van een dertienjarige ontsproten kunnen zijn. Niettemin bevatten deze hoofdstukken over Peters jeugd de meest onthutsende beelden en gedenkwaardige scènes van de roman. Een ander hoogtepunt is de beschrijving later in de roman van de uiteindelijke dood van Mia, verteld vanuit haar perspectief. Een terugkerende droom wordt fraai toegepast om haar einde een zekere waardigheid en schoonheid te geven, die beide schril afsteken tegen de klinische en kille beschrijving van haar laatste dagen in het ziekenhuis.
Ondanks zulke mooi uitgewerkte passages, komt het grotere verhaal echter nooit goed uit de verf. Dat is met name het gevolg van het karakter van de hoofdpersoon zelf. Al snel wordt duidelijk dat Peter ons medeleven niet verdient: hij laat zijn vrouw in de steek in het ziekenhuis, en heeft bovendien eerder in hun huwelijk een weinig prijzenswaardige affaire gehad. Op zichzelf is dat geen probleem; er bestaan genoeg geslaagde romans met moreel verwerpelijke hoofdpersonages. Dan moet er echter wel iets anders zijn om de hoofdpersoon interessant te maken. In Vluchtmisdrijf is dit niet het geval: de volwassen Peter is een weinig belangwekkend figuur wiens continue pogingen om voor zichzelf op de vlucht te gaan onvoldoende stof bieden om de lezer een roman lang geboeid te houden.
Bovendien blijken Peters beweegredenen, spaarzame momenten van bezinning ten spijt, in de laatste analyse vrijwel altijd seksueel van aard, en laat de beschrijving van dit aspect van zijn karakter nogal eens te wensen over. Een weinig bevredigend hoogtepunt wordt wat dit betreft bereikt wanneer Peter Els Verbeke leert kennen. Zijn eerste reactie op haar verschijning is tekenend:
‘Het was alsof er een vonk van diep in zijn hersenen dwars door zijn lichaam naar het topje van zijn eikel schoot zodat zijn lid zich die eerste seconden al begon te verstijven.’
Dit is helaas slechts het startschot van een relatie die enkel wordt voortgestuwd door weinig subtiele beschrijvingen van Peters lichamelijke reacties op het uiterlijk van zijn minnares. Zo verwordt hij langzaam tot een, in de woorden van zijn nieuwe liefde, ‘door seks geobsedeerd monster,’ dat noch onze sympathie, noch onze aandacht werkelijk waard is.
Samen met het weinig opzienbarende karakter van de hoofdpersoon zorgt deze continue nadruk op de seksuele achtergrond van zijn motieven ervoor dat, na een hoopvol begin, onze interesse in zijn persoon al snel begint af te nemen: nooit wordt duidelijk waarom Peter Decraene 237 bladzijden lang onze aandacht verdient. In een roman die grotendeels draait om de psychologie van zijn hoofdrolspeler is dit een onoverkoombaar mankement. Het is in afzonderlijke passages, en helaas niet in het centrale verhaal, dat het debuut van Dieter Ceustermans perspectief biedt voor de toekomst.
—
Verscheen eerder op Recensieweb
