Alles ligt nog verscholen in een zachtgrijs schemeruur
[Recensie] Als je in een moment duikt, zonder je druk te maken om wat komen gaat of wat geweest is, is het voor altijd vandaag. In het nieuwe prentenboek Voor altijd vandaag, van Koos Meinderts en Annette Fienieg, zijn op elke bladzijde van deze momenten gevangen in woord en beeld. Het boek is van uitzonderlijke schoonheid, juist door wat er niet is.
Open plekken
Je zegt al gauw dat een mooie tekst of een mooi kunstwerk tot de verbeelding spreekt. Dan bedoel je meestal dat wat er staat, je aan het denken zet, waardoor je zelf in beweging komt, een beeld voor je ziet. In Voor altijd vandaag wordt die verbeelding vooral geactiveerd door de open plekken. De tekeningen zijn voor een groot deel niet ingevuld. Je ziet een huis tegen een lege, maar wel kleurrijke achtergrond. De deur staat open en er komt licht uit het huis. Wat zich in het licht bevindt, zie je niet. Je wordt uitgenodigd het huis in je verbeelding binnen te gaan. Wat je zult aantreffen, is nog een verrassing en zal voor eenieder iets anders zijn. In het gedicht ernaast wordt de lezer welkom geheten, al is de gastheer bescheiden:
“Ik heb weinig meer te bieden
dan wat van gisteren overbleef
een stuk brood, een glas wijn
en een gedicht om in te wonen.”
Het lijkt wellicht weinig, maar de gedichten blijken zeeën van ruimte, waarin je eindeloos kunt rondlopen. Neem het huis dat ernaast staat: je kunt naar binnen gaan. Wat je zult aantreffen, komt uit je eigen geheugen, je eigen ‘gisteren’, want je zult het invullen met wat je zelf kent, maar daarmee kun je eindeloos spelen.
Uitnodiging tot invullen
Elke tekening is een nieuwe uitnodiging tot invullen: een vrijwel leeg strand met een spelend jongetje; een waslijn met lege lakens of doeken; uitgestrekte landschappen met hier en daar een klein detail; een weg waarvan je niet weet waartoe deze leidt; eenvoudig ingerichte kamers waarin je je eigen personages kunt bedenken; een glimp van een kerkinterieur met glas-in-loodraam; een detail van een tuin of een stad. Ook in de gedichten is veel open:
“De tuin ging in de tijd verloren
van de tuinman ontbreekt elk spoor
maar ook zonder tuin en tuinman
gaat het voorjaar dit jaar door.”
Je kunt je de situatie in dit gedicht heel concreet en eenvoudig voorstellen: dan zie je een verwilderde tuin voor je en je beseft dat ook zonder tuinman de seizoenen hun gang gaan. Tegelijkertijd wordt er een tuinman genoemd. Ook al ontbreekt van hem elk spoor, hij is er toch in je verbeelding, omdat hij in het gedicht nu eenmaal genoemd is. Hij loopt rond in de tuin, of je dat nu wilt of niet. Je ziet een afbeelding van een detail van een tuin ernaast en je stelt je voor hoe daar een tuinman ooit heeft rondgelopen. Hij staat niet op de afbeelding, maar door het gedicht zie je hem toch. Op deze manier voeden gedicht en afbeelding je verbeelding.
Ode aan de moeder
Het gedicht ‘Voor altijd vandaag’ lijkt een ode aan de moeder van de ik. De moeder zit hier, op een terrasje aan zee. Op de afbeelding ernaast zie je alleen een leeg strand met een smal strookje zee en een mooie zonsondergang (of opkomst?) erboven. Door het gedicht ga je je voorstellen dat de moeder dit uitzicht heeft, maar door de lege, verstilde afbeelding ga je je afvragen of de moeder er wel echt is, of dat het een herinnering is. Verderop in het gedicht staat:
“Waar is het meisje dat u ooit was
u staat in een lijstje gevangen in glas.
Naast u staat vader, hij lacht ergens om
hij stierf in uw armen en u vroeg niet waarom.
Mijn lieve moeder u brak niet, u boog
hield alleen in de keuken de theedoek niet droog.”
Er wordt heel veel verteld tussen de regels, maar wat er verteld wordt, moet je zelf bedenken. Je weet niet waarom de vader lacht, maar je kunt het invullen met zoveel verhalen. Was de moeder meer praktisch bezig met de keuken dan met de dood van vader? Was ze wel heel verdrietig, maar liet ze dat niet merken, verschool ze zich met de vaat in de keuken? Droogde ze haar tranen met de theedoek?
Woord en beeld
Meinderts vangt momenten, net zo goed als Fienieg, en de momenten in tekst en tekening lopen in elkaar over op de bladzijden. Je neemt de verbeelding van het gedicht mee naar het beeld en andersom. Met dit boek heb je daadwerkelijk voor even het gevoel dat de tijd stil staat en het voor altijd vandaag is.
—
Eerder verschenen op Tzum
