"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Voor altijd voor het laatst

Maandag, 25 mei, 2015

Geschreven door: Tjitske Jansen
Artikel door: Claudia Zeller

Spleten in het bestaan

Voor altijd voor het laatst is een waanzinnig goed boek, maar wel eentje waaraan je moet wennen. Het nieuwste werk van Tjitske Jansen (1971) – en ik vermijd bewust de term ‘roman’ – is een aaneenschakeling van momentopnames, een soort familiealbum waarin een heleboel foto’s ontbreken. Met de blik van een subjectieve camera beschrijft Jansen de vluchtigheid en nietigheid van veelal dagelijkse ogenblikken in concrete en nauwkeurige taal, waarbij zowel de particulariteit als de bedrieglijkheid van herinneringen centraal staat.

Wie vertrouwd is met het werk van Jansen herkent in Voor altijd voor het laatst niet alleen de structuur, maar ook de thematiek van haar in 2009 verschenen en herhaaldelijk bekroonde bundel Koerikoeloem: de rustige zinnen, de eenvoudige taal en de afgronden die zich niet alleen tussen de regels, maar ook in de taal zelf lijken te verstoppen:

Ik herinner me een wespennest bij de ingangspoort van een hotel. Tijdens ons verblijf in dat hotel wilde ik nooit naar zee. Ik zwom liever in het hotelzwembad. Behalve als we dat wespennest al hadden getrotseerd en ons buiten de poort bevonden. Dan wilde ik niet terug.

Wat op het eerste gezicht een achteloze jeugdherinnering lijkt, blijkt onderdeel van een fragmentarisch procedé dat mede door zijn onbepaaldheid – er is sprake van ‘een wespennest’ en ‘een hotel’ – doet denken aan het werk van George Perec, die in onder meer Je me souviens een taal voor de trauma van zijn jongste jaren poogde te vinden. Ook onder de feitelijkheden van Jansens tekst schuilt iets dat onuitsprekelijk is, maar bedekt én ontdekt wordt met taal.

Dans Magazine

Onwennig in de wereld

We nemen de wereld waar aan de hand van losse fragmenten die we tot een verhaal proberen te smeden. Jansen toont de fragmenten, maar laat de verbanden achterwege, want ‘wat is er mis met los zand?’ Er is helemaal niets mis met los zand, en het feit dat Jansen deze en andere vertelconventies achteloos aan haar laars lapt, zorgt voor een prettige weerbarstigheid, die hand in hand gaat met de onwennigheid van het vertellende ik-personage. Die toont zich vooral in het besef dat geen enkele situatie vanzelfsprekend is. Er is taal nodig om een wereld te hebben, ook al is deze wereld een vreemde plek en zijn mensen rare maar aandoenlijke wezens die het ook allemaal niet zo goed weten.

Taalvondsten

De stilistische vaardigheid van Jansen beperkt zich niet tot het tekenen van een wereld, maar uit zich ook in talrijke taalvondsten die haar zinnen doen schitteren:

Ik zag twee vrouwen elkaar begroeten. De ene vroeg: ‘Hoe gaat het met je?’ De vrouw aan wie de vraag gericht was wankelde. Ze was dik, ze had gezwollen enkels, ze zag er doodmoe uit. Ze zag eruit of ze onderweg was naar een tekening van Gummbah.

De drieslag van het persoonlijke voornaamwoord – ‘ze was’, ‘ze had’, ‘ze zag’ – schept een zekere afstand tussen de waarnemende ik en de beschreven vrouw. Deze afstand zien we ook elders. Zo schrijft Jansen op een gegeven moment: ‘Ik was een vrouw die twee dagen per week in therapie was (groepstherapie) bij een uit zijn ambt ontzegde psychiater.’ En even later: ‘Ik was een vrouw die geen vader meer had.’ Het ik-personage heeft de afstandelijkheid van de betrekkelijke bijzin – ‘een vrouw die’ – nodig om over zichzelf te spreken.

Niet alleen deze beschrijvingen die je, meer dan bij andere boeken, bijblijven maken dit tot een voortreffelijk boek. Het is ook nog eens bijzonder goed verzorgd uitgegeven: een linnen omslag, ingenaaid en gedrukt op mooi papier. Zo is Voor altijd voor het laatst in alle opzichten een literair pareltje.


Eerder verschenen op Recensieweb


Laat hier je reactie achter:

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Alleen inhoudelijke reacties die gaan over het besproken boek en/of de recensie worden geplaatst.

Boeken van deze Auteur: