Hier staat het lied in de samenleving centraal
[Recensie] Het vervolg op Ik droom alleen wat minder van Ignace Schretlen is dit boek met de titel Voor elk woord een gevoel. Ook dit gaat over chansons maar bevat wat meer informatieve tekst en wat minder liedteksten dan het vorige boek. Het is net als de vorige ook geen dik boek, zo’n 95 pagina’s, maar wees gerust; genoeg te ontdekken.
Hier staat het lied in de samenleving centraal. In het eerste deel van het boek neemt de auteur wat ‘sprongen’ door de Franse geschiedenis vanaf de middeleeuwen tot nu (1980 wordt dan bedoeld) om de ontwikkeling van het chanson toe te lichten.
Vervolgens wordt het repertoire belicht van vijf zangers, te weten Maxime le Forestier, Serge Lama, Yves Simon, Alain Souchon en Yves Duteil. Het derde deel van het boek gaat over de ontwikkeling van het Franstalige lied in Canada. Iets waar ik al helemaal niets van af weet. Ik ben nooit verder gekomen dan het bekende hitje van het vocale duo uit Quebec, Kate & Anna McGarrigle, Complainte Pour Ste-Cathérine.
Middeleeuwen
Die korte geschiedenis in het eerste deel is aardig maar weinig diepgravend. Ik vermaak mij het meest met de liedteksten die als voorbeelden zijn bijgevoegd om zo repertoire te leren kennen. De titel van een hoofdstuk in dit boek luidt Waarom zou je nog zingen? Dan volgt een korte verhandeling over de functie van het lied in de middeleeuwen om een boodschap over te brengen. Maar ik beluister liever het chanson van Leo Ferré met de titel Je chante pour passer le temps. Een opvallende titel voor deze zanger, want als hij iets niet deed was het zingen als tijdverdrijf. Hij stond op de barricades en wilde zijn boodschap verkondigen. Leuk is dan het antwoord van collega-chansonnier Jean Ferrat, die prompt een lied schreef met de titel Je ne chante pas pour passer le temps. In zijn geval waar, want ook hij toonde sociale en maatschappelijke betrokkenheid.
Er is nog een kort hoofdstuk over het chanson, de techniek en de commercie, waarin wij leren dat liedjes kort moesten zijn om op een 78-toerenplaat te passen. Na introductie van de single en elpee bleef dat eigenlijk lang zo, wat je natuurlijk in een lied kan verwerken, zoals François Béranger deed in zijn lied L’Amour Mineral:
“qu’ ça fasse pas plus d’trois minutes
A cause des programmes…”“Maar het (liedje) moet (vooral) niet langer
dan drie minuten duren
In verband met de (radio-)programma’s…”
U heeft zo ook een beeld hoe Schretlen met de liedteksten omgaat. Niet altijd de integrale tekst maar delen uit het lied en met een vrije vertaling die niets om metrum geeft maar wel om toelichting. Het is vaak zeer verhelderend.
Van de vijf besproken chansonniers springen Serge Lama en Yves Duteil er voor mij uit. Van allen heb ik redelijk wat repertoire beluisterd en er zit niets slechts bij, maar ik heb een zwak voor de soms overdreven pathos van Lama en zeker voor de poëzie en woordkunst van Duteil. Die laatste was een zekerheidje, want mijn ouders kochten zijn elpees al en ik ken ze uit mijn hoofd.
Toch deed ik ook over deze zanger nieuwe kennis op, als hij in een interview vertelt over hoe hij componeert:
“Ik schrijf mijn teksten altijd vanuit enkele woorden en nooit vanuit een bepaald idee (voor zover die ideeën tenminste losstaan van de woorden). Elke keer, wanneer ik met een bepaald idee voor ogen een liedje wil schrijven, mislukt het…Als ik mijn woorden wil rangschikken naar een bepaald idee, klinkt die tekst niet goed en dat is wel het geval, wanneer zich aan de hand van enkele woorden een bepaald idee ontwikkelt…Dat is misschien het ‘geheim’ van een goed liedje.”
Beluister dan eens zijn lied Tisserand (Wever), waarin hij een prachtig verhaal met meerdere lagen vertelt die de auteur dan weer mooi toelicht.
Canada
Dan de geschiedenis van het Franstalige lied in Canada. De immigranten daar brachten hun muziek mee en mengden die met andere buitenlandse invloeden als de Duitse accordeon en de Schotse doedelzak. Toen die folklore dreigde te verzanden was er in de dertiger jaren de stormachtige carrière van Mary Travers ofwel ‘Madame Edouard Bolduc’, kortweg ‘La Bolduc’. Zij bracht de volkswijsjes terug en was het eerste idool in Franstalig Canada.
Later kwamen daar drie grootheden bij. Félix Leclerc om te beginnen. Een man met een gitaar, type oude wijze bard met een door de natuur verweerd gezicht. Dan was er Gilles Vigneault. Vurige chansons met een grotere bezetting, waarbij met een orkest vaak een bepaalde spanning wordt opgebouwd. Wel een man uit de natuur, net als Leclerc. De derde is een stadsmens uit Montreal, Robert Charlebois. Hij heeft een heel gevarieerd repertoire met invloeden uit de jazz, blues, disco en ook de klassieke muziek. Bizarre invallen, woordspelletjes en speelse rijmpjes in zijn teksten, maar ook eerlijke verhalen zoals in het prachtige Ordinaire, waarin hij zijn roem mooi relativeert.
Het zijn voor de liefhebber toch beste interessante boekjes die Schretlen heeft geschreven. Er is nog een deel met de titel Alles eindigt met een lied, alleen heb ik die nog niet kunnen vinden. Dat wordt wellicht nog vervolgd. Ik heb aan de delen wel een fascinatie overgehouden voor de zanger Leo Ferré, waarvan ik prachtige muziek heb ontdekt en in wiens oeuvre ik mij eens grondig ga verdiepen.
—
Eerder verschenen op Quis leget haec?
