Een bijzonder boek over een stukje geschiedenis die we niet mogen vergeten
[Recensie] Brussel, 1943: De nazi’s bezetten België en de kranten worden door hen gecensureerd. De twaalfjarige Hélène doet zich voor als een jongen om op deze manier te overleven op straat en verkoopt dagelijks kranten in een kiosk. Op een dag koopt Marc Aubrion een krant van haar en ze raken bevriend. Marc is lid van het Front L’indépendance (een Brusselse verzetsbeweging) en journalist van een verzetskrant. Maar dan wordt Marc samen met enkele andere leden van het Front opgepakt door August Wolff van de SS. Ze krijgen van August de keuze, ofwel helpen ze hem mee om nazipropaganda te schrijven ofwel worden ze opgepakt en veroordeeld in Fort Breendonck. Wat dan ook betekent dat ze het niet zouden overleven.
Aanvankelijk gaan ze hiermee akkoord, maar dan heeft Marc een briljant idee om onder het toeziend oog van de nazi’s een krant te drukken die de draak steekt met Hitler, het Duitse regime en de SS. Le Faux Soir, zoals ze hun krant zullen noemen, zal de Belgen een hart onder de riem steken en hen weer moed geven. Marc en zijn team zien het als een grap (een “zwanze” zoals ze dat in het Brusselse dialect zeggen), maar wel eentje dat hen het leven zal kosten en dat beseffen ze ook. Ze hebben maar 18 dagen de tijd om de krant te drukken en te verspreiden. Het wordt een race tegen de tijd om geld in te zamelen voor hun stunt, artikelen te schrijven, de krant te drukken en ze te verspreiden.
Vrije woorden is het debuut van Evan Roxanna Ramzipoor en wat voor een! De auteur studeerde Politieke Wetenschappen en tijdens haar onderzoek naar ondergrondse literatuur voor haar thesis vond ze een exemplaar van Le Faux Soir. Het verhaal fascineerde haar en ze besloot er een roman over te schrijven. Ik heb het meestal niet op met Amerikaanse auteurs, maar was wel benieuwd naar wat zij van een Europese gebeurtenis (en dan nog wel een Belgische) zou maken.
Al vanaf de eerste pagina is het duidelijk dat de auteur een aparte schrijfstijl heeft. Het is rijk, omschrijvend en doordrenkt met suggestieve effecten. Niet alleen schrijft ze over die Brusselse “zwanzen”, ze maakt er zelf ook gebruik van in haar boek, waardoor het geheel een deugddoende humoristisch toets krijgt.
Evan brengt met Vrije woorden historische fictie die gebaseerd is op waargebeurde feiten. Eén verteller zal vanuit het perspectief van zeven andere, bijzondere personages, het verhaal brengen. Dit zorgt voor veel verschillende perspectieven en in het begin is dit toch wel even wennen. Je weet immers nog niet wie wie is. Maar als het verhaal wat vordert en je hen leert kennen, word je meer en meer in het boek gezogen en kan je het ook niet meer opzij leggen. Deze personages zijn allen excentriek en doordat zij zelf aan het woord zijn, leren we hen zeer goed kennen. Op deze manier is er veel diepgang in het verhaal, maar de Faux Soir blijft het hoofdthema en blijft ook door het ganse verhaal heen centraal staan.
De tijdsgeest wordt goed in beeld gebracht en er wordt aandacht besteed aan heel wat details zonder dat het te veel wordt en begint te vervelen. Bovendien worden er verschillende sociale thema’s uit de oorlogsjaren aangekaart zoals biseksualiteit, armoede, wezen. De auteur heeft grondige research gedaan naar Brussel en Le Faux Soir. Opmerkelijk hierbij is dat zij extra aandacht heeft besteed aan het specifieke taalgebruik in het Brusselse dialect. Bepaalde termen die uit het dialect komen, gaat ze niet vertalen door Engelse woorden, ze zal deze letterlijk gebruiken met een korte verklaring erbij zodat iedereen het kan begrijpen. Meestal wordt dit niet gedaan en ik erger mij er vaak aan, omdat bepaalde termen en uitdrukkingen nu eenmaal onvertaalbaar zijn. Ik vind het dan ook zeker positief dat de auteur Brusselse termen en uitdrukkingen onvertaald heeft laten staan. In een nawoord verduidelijkt de auteur welke personages gegroeid zijn uit haar fantasie en wie er effectief heeft meegewerkt aan Le faux Soir. Ook op haar eigen website gaat zij dieper in op het echte verhaal en staat er een foto van de echte Faux Soir. Wie Vrije woorden leest, raad ik dan ook zeker aan een bezoekje te brengen aan deze site (http://www.erramzipoor.com/about/ ).
De originele titel van Vrije woorden is The Ventriloquists. In het boek wordt er dieper ingegaan op wat een ventriloquist betekent en wordt het ook niet vertaald naar een Nederlandstalige uitdrukking. Gezien de auteur in Vrije woorden bepaalde uitdrukkingen uit het Brusselse dialect ook niet vertaald, vind ik het zonde dat voor de Nederlandstalige versie van het boek de originele titel in het Nederlands een andere betekenis heeft dan de originele titel. Dit past niet bij de sfeer die Evan in het boek heeft gecreëerd. Bovendien is de link tussen de inhoud en de titel groter in de originele versie met The Ventriloquists dan met de Nederlandse titel Vrije woorden.
Vrije woorden is een bijzonder boek over een stukje geschiedenis die we niet mogen vergeten. De auteur heeft het verhaal op een mooie manier gebracht en verdient alle lof. In het begin is het wat moeilijk te volgen gezien het wat wennen is aan de bijzonder stijl van de auteur, maar het is een schitterend debuut en dat belooft veel goeds voor haar volgende boeken waar ik al benieuwd naar ben. Vier sterren voor Vrije woorden.
—
Eerder verschenen op Perfecte Buren
