Vergeten vrouwen
Waarom worden vrouwen in de geschiedenis vaak over het hoofd gezien? Historica Els Kloek geeft het antwoord in haar nieuwe bundel Vrouwen en kinderen eerst.
[Recensie] Een brandend hart voor de vrouwenbeweging, dat heeft Els Kloek. Sinds jaar en dag brengt de historica het thema van vrouwen en gender onder de aandacht van vakgenoten en leken. En met succes: onder haar bewind is het Vrouwenlexicon groot geworden. Steeds was daarbij de spreuk ‘kort is goed’ leidend. Voor het eerst in onze ‘vaderlandse’ geschiedenis kwam de rol van vrouwen in de totstandkoming van onze samenleving naar buiten.
Uit het onderzoek van Kloek kwam ook de bloemlezing Vrouwen en kinderen eerst voort. Dit is een bundel van de korte maar krachtige bespiegelingen die de historica schreef in de periode 2003-2019. Een belangrijk motief dat Kloek daarin bespreekt, is de self-fulfilling prophecy: de omstandigheden zó maken, dat je al van tevoren weet de uitkomst zal zijn.
Dat mechanisme komt betreurenswaardig vaak voor in de geschiedschrijving als het om vrouwen gaat. Men stelt bijvoorbeeld een canon samen met ‘grote namen’, maar kiest de voorwaarden voor ‘grootsheid’ zó, dat vrouwen geen enkele kans maken in die canon opgenomen te worden. Neem Erflaters der beschaving, in 1938 samengesteld door Jan en Annie Romein. Daarin hanteert het echtpaar het criterium dat de kopstukken ‘een bijdrage aan de Europese beschaving’ geleverd moeten hebben. Het resultaat laat zich raden: in de canon zijn 35 mannen opgenomen en welgeteld één vrouw.
Waarom is hier sprake van een self-fulfilling prophecy? Omdat vrouwen helemaal geen toegang hadden tot communicatiemiddelen. Zo was het onmogelijk om invloed te hebben op ‘de Europese beschaving’. Degenen die zulke middelen wél hadden, deden er alles aan om ongewenste invloed weg te moffelen. Wanneer een vrouw dan trouwde met een man van aanzien, kon men van haar zeggen dat zij “zich geheel naar haar echtgenoot vormde”. Daarmee was haar succes gelijk gebagatelliseerd.
Ondanks de gaten in onze geschiedenis die Kloek aan de kaak stelt, kan de schrijfster putten uit een rijk scala van historische bronnen. Een mooi voorbeeld is het schilderij van Jan Steen, ‘De burgemeester van Delft en zijn dochter’, uit 1655. Kloek bespreekt de lotgevallen van die dochter. Daags na haar achttiende verjaardag vroeg een dominee om de hand van dochterlief. Maar daar moest de burgervader niets van hebben. Hij wendde al zijn macht aan om zijn dochter bij de geestelijke weg te houden. Vijftien jaar later – vader was inmiddels gestorven – kon het stel elkaar eindelijk in de armen vallen.
In de archiveren rest van de hele affaire slechts een aantal pamfletten van het kerkelijk bestuur dat zich in een strijd had verwikkeld met de burgemeester. Maar hoe het meisje zo lang op haar geliefde kon wachten, is onbekend. Daarbij heeft ze hoogstwaarschijnlijk andere gegadigden moeten trotseren. Niet voor niets krijgt het meisje van Kloek de eretitel ‘heroische vrijster’.
Met verhalen zoals deze schrijft Kloek een kleine doch sprekende geschiedenis van de al te vaak vergeten helft der mensheid.
—
Eerder verschenen in Volzin
Zie eveneens de recensie van Karin de Leeuw: Korte stukjes over de achterkant van de geschiedenis.
