Hoe om te gaan met een belastend verleden?
[Recensie] Susan Neiman presenteert in Wat we van de Duitsers kunnen leren een complex probleem op een prettige, leesbare manier. Ze vergelijkt de Duitse omgang met zijn naziverleden en de omgang in de Verenigde Staten met hun slavernijverleden. Duitsland pakt het volgens Neiman goed aan, al is de situatie niet perfect. Duitsers erkennen hun verantwoordelijkheid voor de misdaden in hun geschiedenis en is er een publiek en institutioneel besef dat deze in de toekomst voorkomen moeten worden. In de Verenigde Staten is, ondanks verschillende goede initiatieven, publiek racisme niet ongewoon. Ook verdedigen nog velen, impliciet of expliciet, de Confederatie die in de Amerikaanse Burgeroorlog vocht om de slavernij te behouden.
De geschiedenis speelt voor Neiman een grote rol in het verleden. Ze ontleedt de geschiedenis van beide landen dan ook vakkundig. In de Duitse geschiedenis vindt zij de vergelijking tussen de BRD en de DDR uiterst leerzaam. In de Verenigde Staten richt ze zich vooral op de Zuidelijke Staten (de vroege Confederatie) en hun omgang met de Burgeroorlog. Hierbij heeft ze veel oog voor onwaarheden en lacunes in de kennis van het grote publiek. Deze bemoeilijken pogingen om op een goede manier met de geschiedenis om te gaan. Het boek eindigt met het bespreken van twee concrete discussiepunten, namelijk de omgang met monumenten en financiële compensatie aan (nabestaanden) van slachtoffers. Neiman schrijft aan de hand van interviews met personen die op verschillende manieren bij dit onderwerp betrokken zijn. Iedere geïnterviewde benadrukt een ander aspect van het complexe geheel, wat zorgt voor een breed begrip. Mensen met wie Neiman het oneens is, komen weinig ter sprake, maar Neiman gaat wel uitgebreid in op hun argumenten. Ze brengt de verschillende interviews samen met een duidelijke mening.
Dit levert geen stappenplan op, geen richtlijn hoe op een goede manier verantwoordelijkheid te nemen voor het verleden. Het zet wel aan tot denken over ieders persoonlijke situatie en biedt daar aanknopingspunten voor. De auteur benadrukt zelf dat details van groot belang zijn voor het verbeteren van de situatie. Hoewel er veel overeenkomsten zijn tussen de situatie in Nederland en Duitsland, vergen de details een andere aanpak. De grijstinten in de mening van Neiman zijn niet verwonderlijk, aangezien ze filosoof is. Haar achtergrond draagt hier ook aan bij. Ze is Joods, groeide op in het Zuiden van de Verenigde Staten, woonde een paar jaar in Israël en lange tijd in Berlijn.
Misschien verrassender, en daarmee de moeite waard om te doorgronden, zijn de momenten waarop Neiman zwart-wit standpunten verkondigt. Zo stelt ze dat Trump “de slechtste presidentskandidaat is die de Verenigde Staten ooit had”. Ook maakt ze zich er hard voor dat de Jodenvervolging het fascisme fundamenteel slechter maakte dan het stalinisme. Dit soort absolute waarheden moeten we volgens Neiman accepteren om op een goede manier met het verleden om te kunnen gaan. Neiman weet een goede balans te vinden in het boek. Ze heeft een expliciete boodschap, maar is niet belerend omdat ze de verhalen voor zich laat spreken.
Het boek is duidelijk geschreven door een filosoof. Zo duikt de waarde van de Verlichting regelmatig op. De lezer hoeft geen kenner op filosofisch of historisch gebied te zijn, een interesse in de vraag “hoe kan ik goed om gaan met de negatieve kanten uit mijn verleden?” is genoeg. Uiteindelijk is Wat we van de Duitsers kunnen leren een positief boek. Hoewel ook in Duitsland op dit moment een extreemrechtse partij in het parlement zit, focust Neiman liever op de miljoen vluchtelingen die de Duitsers een aantal jaar geleden met open armen ontving. Ook in de VS kan het volgens Neiman goedkomen. Niet alleen bespreekt ze gebeurtenissen en mensen die het land de goede kant op helpen. De huidige houding van veel mensen in de Verenigde Staten lijkt op die van de mensen in Duitsland in de eerste decennia na de oorlog, waar de mensen nu juist het voorbeeld vormen voor Neiman.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
