Shaffy was een onvoorspelbaar en creatief mens
[Recensie] Als je met Franse chansons bezig bent (zie mijn vorige besprekingen) dan is het geen grote stap naar een biografie over de Nederlandse chansonnier Ramses Shaffy. Sylvester Hoogmoed schreef hem onder de titel We zien wel! zo’n twee jaar na Shaffy’s overlijden. Nu weet ik dat Hoogmoed later nog een nieuwe biografie over Ramses Shaffy schreef met de titel Door alles heen, maar dit boek had ik nu eenmaal al in mijn kast liggen en zou hopelijk ook voor een aardig beeld van de man zorgen.
Dat klopt ook wel. Het is een boek van 365 pagina’s, verdeeld in 18 hoofdstukken en nog kleinere subhoofdfstukken dus het leest lekker door. Het voorwoord wordt verzorgd door Liesbeth List. Opmerkelijk vond ik dat Shaffy en List buiten het werk om helemaal niet zo veel contact hadden. List:
“We hielden van elkaar, maar het was een stil verbond, dat woorden overbodig maakte. Veel van wat ik in deze biografie heb gelezen, is daarom nieuw voor mij…Over zijn geliefden en de ruzies met hen wist ik maar weinig. Klagen over onze sores, het kwam niet in ons hoofd op! We waren toch met iets leuks bezig op het podium? Werken met Ramses was feestvieren, iedere avond weer.”
Parijse voorstad
Dat is ook wat dit boek ademt. Ik hoef niet zijn hele leven na te vertellen, daarvoor kunt u het boek zelf wel lezen, maar wat opvalt is de vrije en onafhankelijke geest die Shaffy had. Hij was de zoon van een Egyptische consul en zijn Poolse gravin van Russische afkomst en werd in een Parijse voorstad geboren. In Nederland kwam hij bij een pleeggezin in Nederland terecht waar hij piano leerde spelen. Hij bezoekt de Toneelschool Amsterdam die hij uiteindelijk niet af zou maken, maar hij was zo overtuigd van eigen kunnen dat hij zijn eigen show begon. Geïmproviseerde optredens met pantomime, chansons, klassieke muziek en ballet. Albert Mol herinnerde zich een spiernaakte dame, met in haar hand een jurk aan een kleerhaak over het toneel gelopen, die zogenaamd niet in de gaten had gehad dat het doek al omhoog was. Hij was zijn tijd aardig vooruit met zulke voorstellingen.
Shaffy zou bij de Nederlandse Comedie in dienst treden en bleek een prima toneelspeler. Toch koos hij voor de muziek en hij werd ontslagen bij het toneelgezelschap na een bizar verhaal dat zijn pak verscheurd werd door een dolle aap in een café. Zijn smoezen waren legendarisch overigens. Zijn drankgebruik was dat ook. Hij ontwikkelde zich tot een notoire alcoholist.
Hij woonde inmiddels samen met een partner in een klein wevershuisje in Amsterdam dat een zoete inval bleek voor iedereen waar Shaffy een klik mee had. Dat was vaak een luidruchtige bende maar buurvrouw Bep Hage tilde er niet te zwaar aan:
“Ach, mijn buurvrouw stonk en Ramses maakte lawaai, iedereen heeft wel wat. Als mijn oudste wel eens niet kon slapen vanwege de muziek, dan zei ik: “De beste remedie tegen lawaai is ernaar te gaan luisteren. Dan hoor je nog eens wat en je valt geheid in slaap. En je bent de eerste die zijn nieuwe liedjes hoort!”
Shaffy Chantant
Shaffy was succesvol met zijn muziekprogramma’s zoals Shaffy Chantant en het is mooi om te lezen hoe klassiekers als Sammy zijn ontstaan. Vaak gaf hij maar een draai aan zijn optredens, soms door zijn benevelde toestand, maar hij kwam er vaak mee weg. Hoboïst Han de Vries zei daarover:
“Het ontroerde me vaak wat hij deed, met dat prachtige timbre in zijn stem. Maar vaak was het ook echt onzuiver, qua intonatie. En ook zijn pianospel: dat vond ik fantastisch, echt waanzinnig! Dat had echt een geniale tic hoor!…Ik zag dat hij ook in dat spelen voortdurend vooruit wilde en dat de afwerking daaronder leed. Alsof iemand voorover vallend vooruit rent.”
Die vrije geest waar ik het over had manifesteert zich op de meest vreemde manieren. Soms spreekt hij mensen aan op een terras, wisselt borden om van mensen die ergens zitten te eten maar het brengt hem ook in contact met andere grootheden als de danser Rudolf Noerejev en saxofonist Ben Webster. Met die laatste wordt hij eens ’s ochtends vroeg in een plantsoen aangetroffen waarna ze beiden door de politie thuis werden gebracht (Webster woonde toen in Amsterdam). Diezelfde vrije geest schreef de meest prachtige liederen waar ik niet zo goed van op de hoogte was. De klassiekers kende ik natuurlijk, maar luister eens naar de eerste drie zinnen van zijn lied Als je m’n sleutel kwijt bent, gezongen op zachte jazz-klanken:
“Als je m’n sleutel kwijt bent,
Moet je over het muurtje klimmen,
En dan lazer je vanzelf m’n huis in”
Dat vind ik van een ongehoorde schoonheid. Dat geldt ook voor Eens in de honderd jaar of De trein naar het noorden, liederen met een sterk autobiografisch karakter. Shaffy was nieuwsgierig en dat zorgde er ook voor dat hij zich bij de Bhagwan aansloot. Hij is er vaak voor naar India gereisd.
Het is een boek dat zijn leven chronologisch volgt, vol staat met hilarische anekdotes omdat Shaffy een onvoorspelbaar en creatief mens was maar dat ook de andere kant laat zien, zoals actrice Janke Dekker ervoer:
“Wat mij ongelooflijk trof, was dat hij werd gedreven door pijn en eenzaamheid en van daaruit die enorme drang had om het leven als een zoektocht te zien. Daar kon hij zich enorm in storten, maar hij kon ook aan de zijkant blijven staan, in een hoekje blijven zitten en iedereen observeren, zonder deel te nemen.”
Het heeft mij veel mooie en voor mij nieuwe muziek gebracht, al was het maar omdat ik de Franse chansonnière Frida Boccara nog nooit hoorde met het koor de Mastreechter Staar in Le Soleil Tremble, de vertaalde versie van We zullen doorgaan. Zoekt u het eens op YouTube op.
—
Eerder verschenen op Quis leget haec?
