De ervaring van een spontane autorit
[Recensie] Wedervaring is de onvertaalbare Nederlandse titel van het boek dat in 2016 de Deutscher Buchpreis heeft gewonnen. De vertaling van de originele Duitse titel geeft het woord ‘incident’. Maar ook dit geeft geen uitsluitsel over de betekenis. Pas op de webste van de uitgeverij vinden we een uitleg: een boek waar het niet zozeer gaat om wat er gebeurt (om het wedervaren, zogezegd), maar om de ervaring.
Al met al is het lezen van dit boek een ervaring op zich omdat de schrijfstijl je dwingt om heel zorgvuldig te lezen. Vanuit de derde persoonsvorm wordt de hoofdpersoon Reither beschreven zonder afstand. Al zijn observaties, gedachten, overpeinzingen en herinneringen komen langs en vermengen zich met de dialogen. Dat is wennen. Maar als de lezer hieraan gewend is resulteert het wel dat de lezer dicht op de huid van Reither komt te zitten. Je voelt de twijfels en je ervaart wat er in hem omgaat. Dat maakt het verhaal sterk.
En het verhaal op zich is ook uniek te noemen. Een spontane road novel van twee Duitse pensionado’s zou ik het noemen. Het begint in hun appartementencomplex. De uitgever en vooral corrector Julius Reither ontdekt in de gezamenlijke openhaardkamer een boek zonder titel dat zijn aandacht trekt. Het blijkt te zijn geschreven door Leonie Palm die ook in het complex woont. Maar daar komen we later pas achter. Het zijn twee ouderen die na een werkzaam leven en hun sociale leven zich hebben teruggetrokken uit het leven. Reither heeft in ieder geval zijn leven opgegeven. Alleen wijn en sigaretten zijn nog belangrijk. In het hele verhaal worden de hoofdpersonen aangegeven door hun achternaam. Bij hun ontmoeting wordt Palm in een lange zin minutieus beschreven:
“Want hij keek in het soort gezicht dat de vraag opriep hoe het in de vroegere jaren moest zijn geweest, verbluffend knap, gewoon omdat het nog steeds iets verbluffends had, met ogen van blauwachtig grijs, losjes opgestoken haar in de tint van pistacheschillen, een stevige neus, niettemin met tere vleugels, en bleke, volle lippen, vol doordat ze bleek waren; ze was jonger dan hij, maar niet schrikbarend.”
Reither heeft zijn uitgeverij verkocht omdat er bijna geen vraag meer is naar verfijnde literatuur en de dame in kwestie is failliet gegaan met haar hoedenzaak omdat praktisch niemand meer een hoofddeksel draag. Het verhaal begint dat zij voor zijn deur staat met de vraag of hij, als deskundige, lid wil worden van haar leesclub. Vanaf het begin is er een spanning tussen deze twee. Zeker van zijn kant. Hij komt letterlijk en figuurlijk tot leven en is gefascineerd door Palm. Hij heeft moeite om te bekennen dat hij verliefd is geworden. Zelfs vriendschap is een grote stap. Ze besluiten in een opwelling om ’s nachts met de auto naar de Achensee te rijden om daar de zonsopgang te aanschouwen. En zo begint deze hedendaagse en bijzondere autoreis. Uiteindelijk rijden ze verder tot aan Sicilië. Spraakzaam zijn ze niet. Toch leren we door kleine flarden van persoonlijke informatie de hoofdpersonen kennen. Het verlies hun zaak, hun wederhelft, hun kind.
“… – wie zijn kind verliest, Leonie, die is door de goden verlaten! Het scheelde maar een haar of hij had ook dat nog tegen haar gezegd, maar in plaats daarvan zei hij iets anders, zachtjes weer en naar haar toegebogen…”
In Sicilië worden ze direct in alle hevigheid geconfronteerd met de Europese migratiecrisis. Vooral Palm neemt het initiatief om hier iets aan te doen. En dat gaat helemaal mis. Door samenloop van omstandigheden beland Reither flink gewond tijdens de terugvaart en verdwijnt Palm uit zicht. Aangekomen op het vaste land wordt hij tot zijn geluk gered door een immigrant. Bij toeval kruizen de wegen van Reither en Palm elkaar. Pas aan het eind van het verhaal komt de lezer erachter waarom Leonie Palm besluit om alleen verder te reizen. Reither keert terug naar huis en neemt de immigrantenfamilie mee naar het beloofde land.
Wat dit verhaal zo leuk maakt is de beroepsdeformatie van Reither. Zijn hele leven heeft hij manuscripten doorgelezen en, naar eigen inzicht, het verhaal verbeterd, gecorrigeerd of gewoon teksten verwijderd omdat deze niet voldeden aan zijn kwaliteitseisen. Alle gesprekken uit het dagelijks leven weegt hij alsof ze uit een manuscript komen. Zijn rode potlood altijd paraat. Maar steeds meer komt hij erachter dat clichés toch echt van toepassing zijn in het echte leven.
” … alleen was het leven geen nieuwe uitgave van uitgeverij Reither, zeker nu die niet meer bestond.”
“Vreemd, dat was een nietszeggend woord waar hij altijd een kringeltje onder had gezet.”
“Alleen het gesteun en gekreun bij bedscènes was erger, behalve in je eigen herinnering, daar hoor het ook thuis.”
Wedervaring is een opmerkelijk boek. Een boek dat je niet snel zal vergeten. Een bijzonder inkijkje van twee wildvreemden die op de bonnefooi een avontuur aangaan, elkaar aftasten, leren kennen en weer kwijtraken. En dat in een schrijfstijl die, als je er eenmaal als lezer aan gewend bent, de onverwachte opbloei van Reither laat meemaken. Van voorzichtige genegenheid en liefde tot het ontfermen over ontheemden. Mooie en lange zinnen uit een reisverslag tot aan de rand van Europa. Een uithoek waar zich nog steeds een humanitaire ramp afspeelt. Een bijzonder decor van deze terechte prijswinnaar.
—
Eerder verschenen op Met De Neus In De Boeken
