Spoorzoeken in een wirwar van ellende
Het op feiten gebaseerde Weldoeners is een boek met een boodschap, dát is duidelijk.
Eva Middelkoop, het hoofdpersonage, reist uit achterdocht omtrent het werk van haar echtgenoot – of is het uit onvrede over haar huwelijk? – haar man Frank, Novib-medewerker, achterna. Aangekomen in Bulgarije wordt zij direct geconfronteerd met verschijnselen die zij, en met haar West-Europa, niet meer verwacht aan te treffen na val van de Muur. De mensen leven in woningen die door ons onbewoonbaar zouden worden verklaard. De meeste mensen zijn werkloos. Kinderen leven op straat, bedelen, zoeken in containers naar spullen om te verkopen, stelen. Miljoenen euro’s van hulporganisaties lijken hun doel niet te bereiken en daar is volgens Eva iets niet in de haak. Ze maakt het haar missie de waarheid boven tafel te krijgen, hoewel ze daarbij haar echtgenoot meermaals zal moeten verraden.
Niet alleen in Bulgarije, maar ook thuis stapelen de problemen zich op. Tussen Eva en Frank botert het al langere tijd niet. Frank is veel weg voor zijn werk en als hij thuis is, heeft hij nog weinig aandacht voor haar. De spanningen tussen Frank en Eva vinden ook hun weerslag op de kinderen, die het vertrouwen in hun ouders en met name Eva verliezen. Uiteindelijk kiest Eva ervoor zich in te zetten voor de problemen in Bulgarije en wil ze het vertrouwen van haar kinderen herwinnen, maar ze besluit dat haar huwelijk niet meer te redden is.
In Bulgarije krijgt Eva hulp van plaatselijke idealisten Georgi en Nurretin. Met de laatste krijgt ze een relatie, wat uiteindelijk mede haar scheiding veroorzaakt. Ondanks de inzet van Eva en de anderen lijkt de situatie alleen maar te verslechteren. Georgi moet zelfs onderduiken vanwege zijn kritiek op de hulporganisaties.
Weldoeners bevestigt de bestaande vooroordelen jegens hulporganisaties. Dikwijls wordt gedacht dat té veel geld niet het doel bereikt, maar zoek raakt in de bureaucratische rompslomp. Els de Groen schetst een goed beeld van de verslagenheid van medewerkers van organisaties, hun onkunde en de onmogelijkheden om hulp te bieden wanneer ze zich wel voor 100% inzetten.
Helaas raak je als lezer door de vele namen van organisaties, personen en plaatsen het spoor regelmatig bijster. De wisselwerking tussen de lokale bevolking, het Westen, de binnenlandse politiek en de hulporganisaties zorgt voor een wirwar van problemen, maar waar nu precies de zere plek ligt en de pleister moet worden geplakt blijft onduidelijk. Wil Eva een aanklacht uitspreken jegens Novib, Cega, haar echtgenoot, Europa of de wereld?
Het boek lijkt hierdoor een mislukte detective waarin je zelf door het intensief te bestuderen, alle informatie nauwlettend te ordenen en alle voors en tegens tegen elkaar af te wegen, de schuldigen aan moet wijzen en de oplossingen aan moet dragen. Daardoor wordt de lezer enigszins verward en onbevredigd achtergelaten.
Daarnaast tref je regelmatig zinnen aan die niet lekker lopen of zinnen waarvan niet direct duidelijk is wat nu het onderwerp is. Soms moet je een zin vijfmaal herlezen en dan is de bedoeling ervan nog niet duidelijk. Erg storend en verwarrend in dit verhaal, dat al niet overliep van overzichtelijkheid.
Deze ergernissen daargelaten is Weldoeners niet compleet onaangenaam om te lezen. De Groens taalgebruik is over het algemeen prettig en het is een fascinerend verhaal. Maar door de onduidelijkheid in stijl en structuur van het boek krijgt de boodschap – de problemen in Oost-Europa zijn nog lang niet opgelost – niet de kracht die het verdient. En bij het dichtslaan van het boek blijft de lezer met een gevoel van onvrede achter, zowel in literair als in politiek opzicht.
