Groots, te groots
Johan Faber vertelt in Wende over een schrijnende liefde van zijn hoofdpersoon Peter Hemel, in een groots decor van de wereldgeschiedenis (de val van de Berlijnse Muur in 1989 en de aanslagen van 9/11 in 2001), gedragen door personages die vol dubbele bodems zitten, waardoor niets is wat het lijkt. Het zijn bouwstenen voor een imposante roman. In aanzet levert het ook een goed verhaal op, maar gaandeweg vertilt Faber zich aan het gewicht van zijn eigen creatie.
Raadsel
Het verhaal begint krachtig en intrigerend. Peter Hemel is schrijver; onder het pseudoniem Ciska de Boer produceert hij sullige bestsellerthrillers (denk aan Suzanne Vermeer). In de trein ontmoet hij Wende, de verloren liefde van zijn studententijd, zo’n twintig jaar geleden. Zij heeft inmiddels carrière gemaakt in de Human Resources en is specialist geworden in het ontslaan van mensen. Ondanks hun gedeelde verleden wil Peter eigenlijk niets van haar weten, hij heeft momenteel meer belangstelling voor de juf van zijn dochter. Door deze onwillige reactie ontstaat een raadsel. Wat is er destijds gebeurd en waarom reageert hij zo?
In de tweede helft van de jaren tachtig was Peter Hemel student aan de faculteit Culturele en Politieke Filosofie, waar hij zich verdiepte in het marxisme. Hij bivakkeerde bij zijn mentor Lodewijk Vriend en ontmoette daar diens zus Wende. Is er een Nederlandse uitdrukking voor ‘swept off his feet’? Hoe dan ook, hij was het: hoteldebotel. Maar schuchter als hij was, gebeurde er nauwelijks iets. Wel raakt hij betrokken bij spionage-activiteiten aan de faculteit die met de aankondiging van de val van de Berlijnse Muur in een stroomversnelling raken.
Uit de rails
Na het pakkende begin met de ongemakkelijke ontmoeting met Wende loopt het boek uit de rails en verliest het vaart. Hemel blijkt een tamelijk willoos en krachteloos personage dat het raadsel ontloopt. Waarom zou de lezer er dan wel meer over willen weten? Waar je verdieping van de affaire met Wende verwacht, draait Faber om die hete brij heen, Wende speelt een zijdelingse rol in het vervolg dat vooral over Hemels jeugdvriend Wolf gaat. Deze vriend was als een broer voor Hemel (ze leken ook op elkaar), maar was wel de broer die net beter was, vlotter met de meiden, handiger en brutaler. Tussen hen bestond een band van rivaliteit enerzijds en hechte vriendschap anderzijds. Dit geeft Faber mooi weer door in het verhaal brieven op te nemen van Hemel aan Wolf. Daarin beschrijft Hemel hoe zijn leven in elkaar zat, hoe hij hun vriendschap ervaren heeft en hoe het afliep. Hij en Wolf waren in Berlijn, net toen de eerste grensposten geopend worden. Daar eindigde hun vriendschap.
Naast Wolf speelt ook Lodewijk, een politiek talent (intussen onderminister en gedoodverfd premier) een prominente rol. Hij wil weten wat Hemel en Wolf precies uitgehaald hebben in Berlijn. Zo laadt hij de verdenking op zich zelf ook actief te zijn geweest in de spionage.
Alles bij elkaar heeft Faber vier personages gecreëerd die sterk vervlochten zijn met elkaar en met de val van de Muur, zonder dat er echt lijn zit in de verschillende verhalen. Ook het decor is ruim opgezet. Veel speelt zich af tegen de achtergrond van de val van de Berlijnse Muur in 1989. Maar ook de Hitlerbunker wordt erbij gehaald én zelfs ook 9/11. Zo ontstaat een stapeling van intriges.
Daarnaast zwicht het boek onder symboliek. Wende is niet alleen de naam van de jeugdliefde van Hemel en de aanduiding van de gebeurtenissen in 1989, maar staat ook symbool voor de veranderingen in de levens van vele andere personages. Ook andere namen in het boek zijn veelbetekenend (Hemel en Vriend). Hemel raakt betrokken bij de spionage in het café met de naam De Hel, er is een dikke medestudent met de naam Ollie Pens – dat is allemaal nogal vergezocht.
Ondanks deze tekortkomingen is Wende beslist geen slecht boek. Faber heeft zijn verhaal nauwkeurig gestructureerd en weet interessante personages in een weidse setting neer te zetten. Daarmee geeft hij er blijk van te kunnen schrijven. Maar hij wil veel te veel. Te veel personages met te veel verborgen activiteiten. Te veel raadsels en open vragen. En dan ook nog bespiegelen over de rol van toeval – want hoe kan het dat iemand aanwezig is in Berlijn bij de Wende en in New York op 9/11?
Het levert een zoekend boek op. Faber zou er beter aan gedaan hebben zich te beperken in zowel plot als personages. Er zijn in de Nederlandse literatuur een aantal romans die monumentaal genoemd mogen worden. Dit boek heeft de bestanddelen om daar bij te horen, maar voor Faber is het duidelijk (nog?) te hoog gegrepen om een grootse roman te schrijven.
