Prikkelende verhaaltjes
[Signalering] Stel, je vervangt een onderdeel van een houten schip. Is het dan nog steeds hetzelfde schip? En als je twee onderdelen vervangt? Of de helft? Wat als je in de loop der jaren elk onderdeel van het schip hebt vervangen, is het dan nog steeds hetzelfde schip? En als je van alle vervangen onderdelen een nieuw schip bouwt, welk schip is dan het originele schip?
Stel, je bevindt je in een voortdenderende trein die niet te stoppen is. Verderop bevinden zich vijf werklui die de rails aan het repareren zijn. Als de trein voortdendert, zullen ze alle vijf sterven. Maar gelukkig: er is een spoorwissel, vlak vóór de werklui. Als je de hendel overhaalt, spaar je hun leven. Maar op de nieuwe route van de trein bevindt zich één werkman, die als gevolg van jouw beslissing onherroepelijk door de trein geschept zal worden. Is het moreel juist om de hendel over te halen?
Stel, een man wordt in zijn slaap verplaatst naar een gevangeniscel die hij de rest van zijn leven niet meer mag verlaten. Zodra hij wakker wordt, reageert hij anders dan we van hem zouden verwachten. Hij is niet in paniek, maar opgelucht. Ja, hij is zelfs ruim tevreden met zijn nieuwe situatie. Is deze vrijwillige gevangene vrij of niet?
Het zijn zomaar drie voorbeelden van de vele gedachte-experimenten die filosofen de afgelopen eeuwen aan hun lezers voor hebben gelegd. Filosofe Peg Tittle verzamelde meer dan 100 van zulke prikkelende verhaaltjes in What If… Collected Thought Experiments in Philosophy.
De opzet van het boek is kinderlijk eenvoudig. Op elke linkerpagina lezen we het gedachte-experiment, zoals oorspronkelijk geformuleerd. Op de bijbehorende rechterpagina schetst Tittle in het kort de filosofische context van het experiment. Dat doet ze in een toegankelijke, met vragen overladen stijl. Op die manier wordt de lezer gestimuleerd elk experiment zelf van verschillende kanten te bekijken.
De gedachte-experimenten zijn geordend naar filosofische disciplines als metafysica, kenleer, ethiek en esthetica. Binnen die ordening worden de experimenten chronologisch gepresenteerd. Dat is een slimme opzet. Zo fungeert het boek namelijk niet alleen als referentiemateriaal voor de gevorderde filosoof, maar ook als makkelijk benaderbare inleiding in de filosofie voor beginnende wijsgeren. En voor alle andere lezers, biedt Tittles overzicht een uitgebreid arsenaal aan borrelpraatmunitie.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
