"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Wie is bang

Vrijdag, 3 januari, 2020

Geschreven door: Tom Lanoye
Artikel door: Jurgen Timmermans

Het scheldstuk in een moderne jas

[Recensie] We kennen de Vlaming Tom Lanoye voornamelijk van zijn prozawerk, maar Lanoye schreef nog meer toneelwerk. Veelal eigenzinnige bewerkingen van de grote klassiekers: Mephisto, Hamlet versus Hamlet, Koningin Lear, maar ook nieuw werk en in opdracht als deze Wie is bang voor het scheidend acteursechtpaar Han Kerckhoffs en Els Dottermans.

Lanoye zet het klassieke stuk Who’s afraid of Virginia Woolf? als het ware voor de spiegel en wat we te zien krijgen is Wie is bang – let bijvoorbeeld op het kind van het acteursechtpaar Jo en Denise. Deze twee acteurs zijn ver aan het einde van hun carrière spelen al jarenlang dat ene klassieke stuk, avond aan avond Who’s Afraid of Virginia Woolf?, met elk jaar weer andere, jonge tegenspelers die ongetwijfeld blij zijn als de tournée er eindelijk opzit. Voor weer eens een reprise vindt Jo een subsidiepot, op voorwaarde dat de tegenspelers een ‘iets andere afkomst’ hebben – wat die jonge tegenspelers niet per se hoeven weten. Een conflict is onvermijdelijk, niet hoe maar wanneer ontspoort dit stuk is de vraag.

“Wat een kutstuk! Jozef Maria en hun godverdomse fucking kindeke djiezes nog aan toe, zeg… Wat een overroepen, godgeklaagd en totaal afgelebberd klotestuk.”

Met deze tirade komt Denise het toneel op – of af; Wie is bang begint als het doek de laatste Who’s Afraid of Virgnia Woolf? afdekt. Het zit erop: dit relatiedrama dan, want de acteurs zitten voor altijd vast in hun eigen en levensechte relatiedrama. Wie is bang is net als de evenknie een scheldstuk geworden, het theaterbeest Lanoye gaat hier vol op het orgel. Want in dit stadium van hun carrière en van hun relatie zijn ruziemaken en schelden, nog de enige uitingen van liefde die Jo en Denise kunnen tonen. Hun liefde voor elkaar en hun liefde voor theater uiten ze in volbloed theater:

Hereditas Nexus

“Toneel is jouw lust en jouw lange leven. Jouw raison d’être, jouw… jouw… vervangreligie. En het is ook míjn houvast, míjn roeping – míjn bestaan. Dit hier? Dit is wat we zijn! Jij en ik!”…

… schreeuwt Denis dan ook in het derde bedrijf. Want vergeet niet dat dit stuk van Tom Lanoye ook en vooral een ode is aan het theater en een groot merci aan Han Kerckhoffs en Els Dottermans, die nog één keer alles mogen geven in dit stuk.

In Wie is bang staan de veteranen Jo en Denise tegenover de jonkies Sibel en Soufian. Maar anders dan in het originele stuk Who’s Afraid of Virginia Woolf? waarin ze overspoeld worden door die relatie vol en haat en ruzie, praten de jonkies in het nieuwe stuk terug en is de jonge vrouw op de planken geen “kwetterend rekwisiet,” in Sibels woorden. Sibel en Soufian hebben hun eigen spel en hun eigen ruzies. Met elkaar maar ook als één-tweetje tegenover Jo en Denise.

Maar er loopt niet alleen een gapende generatiekloof tussen de twee paren acteurs, ook de toneelwereld wordt scherp bekritiseerd: het is een gesloten wereld vol seksisme – Lanoye hint natuurlijk aan een mogelijk misbruik tussen de oudere acteur en de jonge actrice, maar durft het ook even om te draaien ­– en racisme – de subsidieregeling als de acteurs van “iets andere afkomst,” Sibil en Soufian – “de ene is al derde generatie en de andere is geboren op de Antillen” –, erbij komen is op zijn minst dubieus te noemen.

Maar Jo en Denise blijven het theater verdedigen tegenover de nieuwe generatie die juist de problemen ziet. Wie is bang is als gezegd een ode aan het theater an sich, want die twee ademen en leven theater. Zelfs als het jaar na jaar na jaar dat afgelebberde klotestuk is. Een afgelebberd klotestuk dat Tom Lanoye probeert te moderniseren door een weerwoord van de nieuwe generatie en problemen uit de theaterwereld te introduceren. Toch blijft ook Wie is bang in essentie een scheldstuk, want ondanks dat komt het niet tot een oplossing: de grote vraagstukken hangen nog in de lucht als Sibel en Soufian eindelijk naar hun Airbnb gaan.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles

Boeken van deze Auteur:

Wie is bang?

Zuivering

Auteur:
Tom Lanoye
Categorie(ën):
Literatuur

Revue Lanoye. Filippica (polemische replieken)

Gelukkige slaven

Alles moet weg

Wie is bang?