"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Wie zei dat? 500 historische oneliners

Woensdag, 28 december, 2022

Geschreven door: Paul Claes
Artikel door: Quis leget haec?

Een vermakelijk boek om te lezen

[Recensie] Wie zei dat? 500 historische oneliners van Paul Claes is een verzameling van bekende uitspraken, zinnen of zelfs woorden die in een boek van ruim 300 pagina’s geduid worden.

Per oneliner is er een lemma die steeds dezelfde opbouw kent. De datum (of zo nauwkeurig gedateerd mogelijk) van de oneliner, de Nederlandse vertaling, de oorspronkelijke versie van het citaat, wie hem heeft gebezigd, de historische situering (de uitleg dus) en eventueel de voortleving of latere varianten.

Cato de Oudere
Tot verbluffende inzichten heeft dit boek niet geleid, maar het is leuk om te lezen waar zo’n bekende uitspraak ook al weer vandaan kwam en wat de context was. De lijntjes naar het heden zjn vaak amusant. Zo is er een bekende uitspraak van de Romeinse politicus Cato de Oudere (234-149) die luidde

“Overigens ben ik van mening dat Carthago vernietigd moet worden.”

Boekenkrant

Cato eindigde iedere toespraak met deze regel en ik wist eigenlijk niet dat oud-politica Marianne Thieme haar interventies in de Tweede Kamer steevast eindigde met

“Voorts zijn wij van mening dat er een einde moet komen aan de bio-industrie.”

Zij kende blijkbaar haar klassiekers. Het zal niet verbazen dat het boek begint met een hele lading aan Romeinse uitspraken waarvan Veni, vidi, vici de meest bekende is en waarvan een aantal varianten bestaan die doorgaan tot en met Hillary Clinton. Ook een bekende is de uitspraak van Caesar toen hij de rivier de Rubico overstak; Iacta alea est ofwel de teerling is geworpen. Waar ik dacht dat hij dit zelf had bedacht leert dit boek mij dat hij een Grieks citaat gebruikte uit een komedie van Menander. Beroepsbetweter Erasmus wist overigens te vertellen dat het juiste citaat Alea iacta esto is. Je leert in kort bestek veel bij.

Zo wordt het Michelinmannetje aan Cleopatra gelinkt. Wellicht weet u van haar gifdood waarover de Romeinse dichter Flaccus zei Nu is het tijd om te drinken ofwel Nunc est bibendum. Bibendum, het Michelinmannetje dat spijkers drinkt. De wereld wordt ineens een stuk overzichtelijker met deze kennis.

“Jij ook, mijn jongen?”
Als mensen op het punt staan het tijdelijke met het eeuwige te verwisselen komen ze op de mooiste oneliners, want er staan talloze laatste woorden in het boek. Van Titus, Marcus Aurelius, Septimius Severus, Agrippina, Caesar (niet de Shakespeare-variant Jij ook, Brutus? maar hij zei “Jij ook, mijn jongen?”). Al die laatste woorden komen we later in het boek nog eens tegen als we de guillotine in Frankrijk aan het werk zien.

Niet alle oneliners vind ik even sterk. Om Land! Land! Als historische uitspraak op te nemen van de matroos toen hij Amerika zag liggen vind ik wat gezocht. Dat vind ik weer niet van de schijnbaar eenvoudige zin Dat kunnen we niet, ofwel Non possumus. Dat werd uitgesproken door Paus Clemens VII tegen de Engelse koning Hendrik VIII toen hij om een scheiding vroeg van Catharina van Aragon. Dat antwoord leidde tot de afscheiding van de Anglicaanse kerk.

Graaf Joseph de Maistre beschouwde de Franse revolutie als een ramp en voorspelde de restauratie van het ancien régime. Hij schreef de beroemde zin Elk volk krijgt de regering die het verdient. Die zin kende ik en daar moest ik regelmatig aan denken toen Donald Trump aan de macht kwam. Ook een bekende zin als Dat zijn de risico’s van het vak heeft een historische oorsprong, want werd laconiek uitgesproken door koning Umberto I van Italië toen hij op het nippertje aan een aanslag ontsnapte in 1897.

En dan de zinsnede De religie…is de opium van het volk. Of is het opium voor het volk? Ik had hem zo snel even niet geweten maar ik leerde dat Marx het had over opium van het volk en Lenin vond religie opium voor het volk.

Indrukwekkend is de zin Het Alcázar zal zich nooit overgeven, uitgesproken door de Spaanse kolonel José Moscardó Ituarte in 1936 tijdens de belegering van het Alcázar in de Spaanse Burgeroorlog. Hij zei dit terwijl men dreigde zijn zoon te fusilleren (wat ook gebeurde). Het deed mij denken aan de Oekraïense soldaten op het Slangeneiland toen ze met vernietiging bedreigd werden door de Russen en antwoordden met een welgemeend Go fuck yourself (vrij vertaald). Het had zo maar in dit boek opgenomen kunnen zijn.

Winston Churchill
Verschillende uitspraken over en uit de Tweede Wereldoorlog uiteraard en zo leert u dat de Hazes-hit Bloed, zweet en tranen rechtstreeks naar Winston Churchill te herleiden is. We eindigen het boek redelijk actueel met de oneliner #Metoo. Dat wil zeggen, we eindigen het boek écht met de klassieker Dies irae, dies illa ofwel Dag van woede, deze dag. De beschrijving van het einde der tijden uit het Bijbelboek Openbaring. De auteur eindigt met;

“Wetenschappers vrezen dat alle leven op aarde zal verdwijnen door de inslag van een asteroïde, de uitbarsting van een supernova of het uitdoven van de zon, tenzij een totale kernoorlog al deze natuurverschijnselen te vlug af is.”

Geen vrolijke afsluiter mocht u het voor het slapen gaan uitlezen maar verder wel een vermakelijk boek om te lezen.

Eerder verschenen op Quis leget haec?

Boeken van deze Auteur: