Leven in laagland
[Recensie] Lotte Jensen kwam er tijdens de voorbereiding van dit boek Wij en het water achter dat haar opa Jensen deelnam aan de noodhulp vanuit Denemarken bij de Watersnoodramp van 1953.
“Overstromingsrampen en de geschiedenis van Nederland zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden” (p. 12) en dit heeft, zoals uit het boek blijkt, twee belangrijke effecten: kwetsbaarheid en trots.
De talrijke dijkdoorbraken hebben in onze nationale geschiedenis een belangrijke en daarmee ook tragische rol gespeeld. Het aantal rampen in heel het land is door de eeuwen heen legio. Er zijn dan ook allerlei verdronken dorpen en steden. Mensen ervaren in de stormachtige kracht van het water de onzekerheid van hun bestaan. Geleidelijk aan weet men zich door betere dijken tegen de kracht van het wassende water te beschermen maar dan zijn we al in de 20e eeuw aangekomen. Zoals blijkt uit de vele geciteerde literatuur en poëzie zocht men in dit wankele bestaan z’n toevlucht bij God.
Het andere effect is een besef van trots dat men keer op keer toch weer in staat is om het water – al dan niet tijdelijk – te bedwingen en de woonplaatsen van mensen weer voor enige tijd veilig te stellen. Het leven in Holland wordt bepaald door de niet aflatende strijd tegen het water en die onverzettelijkheid zit in onze volkscultuur.
In Wij en het water worden veel gedichten geciteerd en is er ook ruime aandacht voor literatuur, kunst en films waarin het dreigende water van zee, meren en rivieren de hoofdrol speelt. Er zijn veel gelegenheidsgedichten na een watersnoodramp zoals deze van Hendrik Tollens die leefde van 1780 – 1856:
Nooit had de waterwolf zoo gulzig rondgebeten;
Zoo vreeslijk nooit geraasd noch elken toom versmeten.
Geen grijsaard, van der jeugd gehuisvest langs den dijk,
Wien van een zondvloed heugt, aan zulk een vloed gelijk.
Waar vloodt gij, blijde hoop, waarop de landman bouwde!
Ook in het verleden kwam de koning op bezoek in het rampgebied om zijn medeleven te betonen en beloofde hij daarbij financiële steun van de overheid aan de getroffen inwoners van het desbetreffende gebied.
Bijzondere aandacht is er voor burgers die zich – met gevaar voor eigen leven – inspannen om medemensen te redden zoals een journalist van de Binnenlandsche Bataafsche Courant in 1799 zei in een artikel:
“God zij dank, dat ook bij dezen algemeenen ramp ware Vaderlandsche harten gevonden worden, die door daden getoond hebben (en zulks nog dagelijks doen) dat de hoofdtrek van het Nederlandsche karakter, de weldadigheid, die door de wisselende eeuwen heen stand gehouden heeft, ook nu, hier nog huisvest, en huisvesten zal, zoo lang dit volk zal bestaan!”
Wij en het water geeft veel gedetailleerde informatie over de wijze waarop overstromingen doorwerken in literatuur, poëzie, kunst, muziek en film. Op tal van plaatsen zijn ter herinnering monumenten opgericht en er zijn zelfs fiets- en wandelroutes rond dit thema uitgezet.
Dit boek gaat niet over de techniek van dijkbouw en over oorzaken van overstromingen maar belicht overstromingen vanuit een ander gezichtspunt, namelijk de indruk die deze rampen nalaten in ons nationale bewustzijn.
Het boek Wij en het water is rijk geïllustreerd en dat maakt de toch al zeer leesbare tekst nog aangenamer.
Lotte Jensen is hoogleraar Nederlandse literatuur- en cultuurgeschiedenis aan de universiteit van Nijmegen. Zij publiceerde eerder De verheerlijking van het verleden en Vieren van vrede.
—
Voor het eerst verschenen op Bazarow
