Levenskunsten uit de hele wereld
[Recensie] “Life’s like a box of chocolates, you never know what you’re gonna get,” aldus Forrest Gump in de gelijknamige film. Deze positieve gedachte bekruipt je ook regelmatig als je leest in de bundel Wu wei, Ubuntu, Buen vivir. Levenskunsten uit de hele wereld van Michel Dijkstra en Simone Bassie.
In zo’n 100 mini-essays worden begrippen en concepten besproken uit Indiase, Chinese en Japanse Boeddhistische geschriften, Hindoeïstische Veda’s, Chinese filosofie, Afrikaanse Ubuntu-leer, Azteekse wereldbeelden, Islamitische Soefi-leer, de Joodse Kabbala. Uit het westen komen vooral premoderne denkers, theologen en mystici aan bod zoals Aristoteles, Augustinus, Juliana of Norwich en Meister Eckhart en een paar moderne denkers zoals Emmanuel Lévinas, Charles Taylor en Patricia de Martelaere. De honderd begrippen zijn subtiel gerangschikt langs drie thematische lijnen van: de netwerkgedachte, het zoeken zonder vooroordelen en de grenzeloze nabijheid, of poëtischer benoemd als: “Ik ben omdat wij zijn”, “De weg ontstaat door hem te gaan” en “Verlichting is intimiteit met alle dingen”. De auteurs nemen ons zo mee op een geestelijke wandeling door de eeuwen heen en naar alle windstreken. Ieder lemma heeft een andere kleur en smaak. Verrassend compacte en regelmatig verfrissende inzichten en bespiegelingen over belangrijke begrippen die iedereen, die zich wereldburger noemt, wel eens gebruikt of van gehoord heeft, zoals karma, yoga, ubuntu, zen, vriendschap, tijd, vrijheid, stervenkunst, lijden en mededogen.
Dagelijkse verwondering over hoe de wereld in elkaar zit en vanuit welke ideeën en intenties wij haar samen met anderen het beste kunnen bewonen, bewerken en begrijpen, is wat opborrelt uit dit boek. Het is gevuld met tal van ‘juweeltjes’ uit wereldse, filosofische en religieuze tradities. Welk voorbeeld we daarvan ook bespreken, het zal gekleurd zijn en wellicht even veel over uw recensent zeggen als over het boek. Maar dat lijkt juist de bedoeling van dit boek te zijn: het nodigt lezers uit tot het maken van een eigen “legpuzzel of bouwpakket van mondiale levenskunst”. Een heldere en ferme ambitie. Maar ja, we hebben het hier wel over levenskunst; als daar geen gezonde ambitie bij past waar past deze in vredesnaam dan wél bij?
Dan toch maar een paar voorbeelden. Allereerst, het beeld dat Oosterse filosofieën zich eenzijdig richten op natuurverering of louter persoonlijke ontwikkeling c.q. heil (streven naar Verlichting), wordt in deze bundel regelmatig bijgesteld. Een mooi voorbeeld is te vinden onder het lemma ‘Multitasken’. Hierin wordt Confucius’ beeld van de ‘edele mens’, de junzi, uiteengezet: “De wijzen uit de Oudheid die de schitterende deugd wilden manifesteren brachten eerst hun eigen op orde. Nadat zij hun eigen geest op orde hadden gebracht, brachten zij hun familie op orde. Nadat zij hun familie op orde hadden gebracht, brachten zij hun landstreek op orde. Nadat zij hun landstreek op orde hadden gebracht, brachten zij ‘alles binnen de vier zeeën’ (het hele rijk) op orde.” Hoe concreet willen we het hebben?
Ander voorbeeld: “Wijsheid is als een boab; een mens kan hem niet in zijn eentje omarmen.” Uit deze ubuntu-uitspraak blijkt hoe belangrijk het netwerk van mensen is om tot goed gewogen kennis te komen van waaruit we kunnen begrijpen en handelen. “Wentelend spreken,” noemt de Afrikaanse filosoof Mogobe Ramose dit: eerst is de wereld om ons heen gegeven en is met anderen spreken belangrijk voor we tot goed oordelen en acties over kunnen gaan. En als we dan weten dat de boab-boom in de woestijn een bron van verborgen water is en zijn brede bladerdek veel schaduw geeft, snappen we dat wijsheid ons als mensen alleen samen kan voeden.
Wu wei, Ubuntu en Buen vivir. Levenskunsten uit de hele wereld is toegankelijk en inspirerend voor ‘beginners’ – maar wie durft zich zonder ironie ervaren in de levenskunst te noemen? Ook anderen – zullen we dan maar zeggen – kunnen voldoende aan verdieping en verwondering in dit boek vinden, bijvoorbeeld via het inleidende essay met o.a. verbindende lezingen van een gedicht van Jorge Luis Borges als Westers voorbeeld van “verlichting is intimiteit met alle dingen”.
Een prettige ‘nasmaak’ van dit boek is de vaak milde humor: “Laat de dingen de dingen zijn en laat je niet door de dingen gedingd worden”, een uitspraak van Taoïst Zuang Zi, “komt op het eerste gezicht wat Smurfs over” waarna de auteurs de verbinding met de Westerse Heidegger leggen. Door deze toon ontstaat ook balans met de soms zwaardere spiritueel/metafysische passages over de mens, de ziel, God en het goddelijke, die stof tot langer nadenken opleveren. En wellicht eens op zoek te gaan naar een boab. (Trouwens: een van de auteurs geeft regelmatig les over levenskunst aan de Internationale School van Wijsbegeerte in de bossen (!) van Leusden.)
En wie zomaar op een pagina begint te lezen, doet precies wat de auteurs graag zien. This book is like of box of choclates, you never know what you’re gonna get.
—
Voor het eerst verschenen op De Leesclub van Alles
