Het verhaal van de tycoon en de relatie met Melanie
[Recensie] Hans van Willigenburg komt de laatste jaren regelmatig met nieuw proza voor de dag. In 2020 verscheen de roman Houden van Trump, het jaar erop de verhalenbundel Zenderbaas. Vorig jaar publiceerde hij de roman met de prikkelende titel Zin in dictatuur. De drie boeken verschenen bij de kleine uitgeverij Ezo Wolf en qua vormgeving lijken ze op elkaar. Ook inhoudelijk zijn er overeenkomsten.
Copywriter
De hoofdpersoon in Zin in dictatuur is een uitgebluste copywriter, een boomer die zich langzaamaan heeft afgekeerd van de maatschappij. Hij schrijft in opdracht, maar de opdrachten interesseren hem steeds minder. Hij slikt antidepressiva en wat hem verder nog op de been houdt is zijn cynische levenshouding. Hij heeft geen gezin en waarschijnlijk ook geen vrienden. Hij volgt wel de berichten in de buurtapp, maar hij wordt al snel misselijk van de overvloed aan geouwehoer.
Op een dag reageert hij op een vraag van een meubelgigant die een nieuwe meubellijn lanceert en op zoek is naar pakkende namen. Zijn ideeën voor namen stuurt hij naar John, de productmanager. Deze reageert meteen enthousiast. Sterker nog, de grote baas is ook zeer te spreken over de namen en nodigt niet veel later de copywriter uit op zijn hoofdkantoor. Deze Igor woont in een paleis in een niet nader genoemde ex-Sovjetstaat. Hij is een man uit één stuk, goed gekleed en hij zegt geen woord te veel. De copywriter is ogenblikkelijk onder de indruk. Hij lijkt wel verliefd op de man. Zijn verrukking heeft ook te maken met de ontvangst in het paleis van Igor. Vlak vóór hun ontmoeting kreeg hij een polsbandje om en onderging een virtual reality-beleving waar hij euforisch uit ontwaakte.
Neoliberalisme
Van Willigenburg zet mooi het dagelijkse leven in een vastgelopen neoliberale samenleving af tegen een wereld waarin alles glashelder lijkt. Zijn hoofdpersoon voelt zich bevrijd door dit nieuwe perspectief. Leuk is ook dat hij inzoomt op het buurtniveau door belevenissen op de buurtapp in zijn verhaal te betrekken. Er wordt gezeurd over ieder detail. Net als bij het enorme aanbod aan meubels of wat voor spullen dan ook lijken keuzevrijheid en vrijheid van meningsuiting te leiden tot eindeloos geneuzel. Het moeras aan dingen en meningen is niet meer te overzien. De auteur noemt dit pakkend de kwelgeest van de keuzevrijheid. Het is de vrijheid om met een cursor over je scherm te schuiven en alweer iets overbodigs te kopen. Daartegenover stelt hij de tycoon, een groot licht dat hem zal verlossen van alle prietpraat.
Buurtapp
In de buurtapp speelt een ander verhaal. In de buurt schildert een grappenmaker mysterieuze symbolen op straat. Sommige bewoners zien het als vandalisme, anderen herkennen er een boodschap in van buitenaardse oorsprong. De berichtenstroom is eindeloos. De copywriter komt door deze nieuwshype in contact met Melanie, een esoterische buurvrouw die hem al snel thuis uitnodigt. Hij verliest zijn cynisme onder haar warme woorden, maar helemaal serieus neemt hij haar toch niet. Hij staat wel open voor nieuwe gevoelens, vooral na de virtual reality-beleving die hij eerder onderging. Hij zegt later zelfs dat hij één met alles wil zijn. Deze copywriter vertoont sterke overkomsten met de hoofdpersoon uit Houden van Trump. Bij deze hoofdpersoon was de liefde voor Trump een bevrijding uit een vastgelopen leven en/of een vastgelopen maatschappij. Hier is Igor dat.
Hysterisch mediagebruik
Het verhaal van de tycoon en de relatie met Melanie zijn de twee lijnen in het boek die Van Willigenburg knap in elkaar weet te vlechten. In het klein laat hij dingen zien die evenzeer spelen in het brede maatschappelijke veld, zoals hysterisch mediagebruik, najagen van genot en keuzestress. Je kunt de roman lezen als kritiek op het neoliberalisme. Grappig is dan dat de tycoon waar de copywriter voor valt het toppunt is van het doorgeschoten vrijemarktdenken. Hij is een superkapitalist die optimaal profiteert van het vrije marktsysteem. Zijn filosofie is simpel. Ieder wezen streeft naar zoveel mogelijk genot en geld is een aardig hulpmiddel om dit te bereiken. Je kunt er meer spullen voor kopen, maar onze held vindt het genot vooral in de ultieme beleving. Maar spullen of beleving, het is gewoon koopwaar. De copywriter valt voor zijn held en voor de beleving, zoals anderen vallen voor meubels met geinige namen.
Jammer is dat Zin in dictatuur lijdt aan hetzelfde euvel als Houden van Trump. Van Willigenburg bouwt zijn verhaal sterk op. Zijn manier van vertellen heeft vaart en je volgt de hoofdpersoon met plezier en bent benieuwd waar en hoe hij ten onder zal gaan. Maar op het moment dat je nieuwe wendingen verwacht of de opmaat naar een climax rondt de schrijver het verhaal snel af, alsof hij haast heeft deze klus te klaren. Ik had nog wel honderd pagina’s willen lezen over de op- of neergang van deze copywriter of in ieder geval had ik een iets krachtiger einde van de roman verwacht.
—
Eerder verschenen op Uitgelezen Boeken
