"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Zolang de citroenbomen bloeien

Zaterdag, 4 maart, 2023

Geschreven door: Zoulfa Katouh
Artikel door: Jaap Friso

Voortdurend die vraag of ze in Syrië moet blijven

[Recensie] Het is op zijn minst een opvallende jeugdroman: Zolang de citroenbomen bloeien van Zoulfa Katouh. Katouh werd geboren in Syrië en heeft een Canadees paspoort, tegenwoordig studeert ze in Zwitserland. In een interview zei ze dat ze merkte hoezeer ze het nodig had om over over een moslim hijab-meisje te schrijven “dat buiten de hokjes leeft waar de consistente negatieve stereotypen van de media haar in hebben geplaatst”.

De hoofdpersoon van Zolang de citroenbomen bloeien is Salama Kassab. Aan het begin van het boek is ze 17 en lijkt voor een groot deel gebaseerd op de persoon van de auteur. Ze woont in Homs en studeert farmacie. Tijdens de oorlog verliest ze haar ouders en oudere broer en gaat ze als vrijwilliger aan de slag in het ziekenhuis, onder de bezielende leiding van dokter Ziad. Het leven wordt moeilijker en gevaarlijker naarmate de strijd grimmiger wordt. Ze staat voortdurend in dubio: moet ze in Syrië blijven om te helpen of is het verstandiger om te vluchten, ook omdat Salama zich bekommert om haar zwangere schoonzus.

Tegenpolen
De auteur voert twee tegenpolen op die het dilemma van Salama uitvergroten. De schim Khawf die als een realistische hallucinatie verschijnt en haar kwelt met herinneringen, herbelevingen en dwingende adviezen, vooral om het land zo snel mogelijk te verlaten. Aan de andere kan is er de activistische vlogger Kenan, die de wereld middels zijn filmpjes de verschrikkingen in Syrië wil laten zien. Hij peinst er niet over om weg te gaan, maar zit zelf met het dilemma dat hij de zorg voor zijn broertje en zusje draagt. Daar komt nog bij dat Salama en Kenan als een blok voor elkaar vallen.

Katouh schuwt niet het geweld en de ellende te beschrijven maar focust zich vooral op psychologische kant. De angst voor aanslagen, het verdriet en de trauma’s, maar ook het schuldgevoel en de voortdurende onzekerheid en de dilemma’s. Sterk hoe ze PTSS heeft vormgegeven in de hallucinante schrikfiguur. Ook een slimme vondst: Salama roept geuren en woorden op als de werkelijkheid haar teveel wordt. Het is bijna niet te geloven dat dit op waarheid is gebaseerd en de wetenschap dat er momenteel in Europa iets soortgelijks gaande is, maakt het nog heftiger.

Boekenkrant

Op driekwart van het verhaal zit een gedurfde maar geloofwaardige twist die het verhaal nog een keer overhoop gooit. Stilistisch is het geen hoogstandje en daar helpt de vertaling ook niet altijd in mee (‘Buiten de supermarkt word ik begroet door een desolaat tafereel’). Katouh hanteert het ‘less is more’-principe vooral omgekeerd, alsof het verhaal van zichzelf al niet heftig genoeg is, doet ze er vaak nog een schepje bovenop. Ondanks die overdaad aan melodrama is het een knap en belangrijk boek.

Eerder verschenen op JaapLeest