“Zolang zij er is, zal in het Verenigd Koninkrijk de republiek niet uitgeroepen worden.”
Een typisch voorbeeld van de Britse landadel noemt Harry De Paepe de Britse queen in het boek dat hij over haar schreef, praktisch aangelegd en een beetje zuinig. Maar wat na haar dood? Overleeft de monarchie die wel?
[Interview] Het begon allemaal met Mary Poppins, herinnert Harry De Paepe zich. Begin jaren tachtig kochten zijn ouders een videorecorder. Hun allereerste opname was Mary Poppins, op de BBC, op Kerstmis, en omdat zijn moeder heel secuur was en dus zeker wou zijn dat ze geen stukje van de film zou missen, liet ze de opname een half uur te vroeg beginnen. Wat had ze daardoor ook opgenomen? De Queen’s Speech. “Als kind heb ik die film enorm vaak bekeken en iedere keer moest ik door die kerstspeech van de koningin heen. Hoe vaker ik hem zag, hoe geweldiger ik die vond. Er waren ook beelden te zien van een doopsel, van prins Harry denk ik, en je zag Diana en de Queen Mum. En daarna begon de film. Voor mij hoorden Mary Poppins en de Britse queen dus gewoon bij elkaar. Ze spraken zelfs allebei hetzelfde mooie Engels. En ik vond ze allebei geweldig.”
En dat doet hij nog steeds, of toch zeker de queen, want over haar schreef hij een boek, Sausage, een verwijzing naar de koosnaampjes die de Britse koningin Elizabeth II en haar prinsgemaal Philip elkaar geven: sausage en cabbage, worst en kool dus. Sausage is geen saaie, diepgravende biografie geworden, maar wel een ludiek boekje dat door middel van pakkende, intrigerende en vaak ook bijzonder komische verhalen een portret schetst van een vrouw die in feite nooit koningin had willen worden maar het desalniettemin toch al 68 jaar is.
Dat Harry De Paepe een boek schreef over ‘zijn’ queen mag niet verbazen. Niet alleen is hij een verwoed anglofiel die al eerder De twee kanten van het kanaal en samen met Flip Feyten Stiff Upper Lips schreef over het Verenigd Koninkrijk, op zijn dertiende stuurde hij Elizabeth II ook al een brief. “Ik weet niet meer wat de precieze aanleiding was, noch wat er precies in stond,” vertelt De Paepe erover, “maar wel dat ik in de lokale bibliotheek het adres van Buckingham Palace ben gaan opzoeken. En dat niemand er iets van mocht weten, ook mijn ouders niet. Ergens moet ik dus wel beseft hebben dat het een beetje raar was om zoiets te doen. Toen ik antwoord kreeg was ik stomverbaasd, maar ook een beetje teleurgesteld aangezien het van een hofdame kwam en niet van de queen zelf. Dus besliste ik om de Duke of Edinburgh te schrijven, prins Philip dus. Ik moet ergens vermeld hebben dat ik verwachtte dat hij zelf zou antwoorden, want toen ik andermaal antwoord kreeg begon dat meteen met de verontschuldiging van zijn medewerker dat de prins me niet zelf kon schrijven. Maar om me te paaien had hij er wel een foto van Philip bijgestoken.”
Laat ons meteen met het opvallendste aan de Britse queen beginnen, haar onafscheidelijke handtas. Wat heeft ze ermee?
“Die handtas is het perfecte symbool van wie zij is. Ze ziet er altijd hetzelfde uit, saai in feite en heel praktisch, maar ze doet wat ze moet doen. En zo is ook de queen. Ze doet wat ze moet doen, en ze doet dat subtiel; want die handtas is ook een communicatiemiddel. Plaatst ze haar op tafel, dan geeft ze daarmee het sein aan haar gevolg dat ze binnen de vijf minuten weg wil. Zet ze haar op de grond, dan moet een hofdame haar meteen komen redden uit een vervelend gesprek. Aan de linkerarm of de rechterarm, het is allemaal communicatie en het hof weet wat het betekent. Het is een subtiele manier om mensen niet te schofferen.”
En wat zit erin?
“Eenvoudige dingen, een lippenstift, omdat ze haar lippen graag zelf stift, een spiegeltje, een brillenetui, een kruiswoordraadsel voor saaie momenten, een briefje van vijf pond als ze naar de mis gaat en altijd ook wat lekkers voor de honden. Het geweldigst vind ik de zuignap met haakje. Wanneer ze gaat zitten, haalt ze die boven, spuwt ze erop en plakt ze die aan de zijkant van de tafel, waarna ze haar tas aan het haakje hangt.”
Blijkbaar is ze praktisch aangelegd.
“Zeer praktisch, ze heeft ook altijd een zakmes bij. In feite is Elizabeth een echte plattelandsaristocrate. Op haar landgoed bloeit ze open. Dan trekt ze haar rubberlaarzen aan en rijdt ze rond met de Land Rover. Op een gelijkaardige adellijke wijze gaat ze ook om met het personeel. Philip is enorm rechttoe rechtaan. Als je iets goed doet, krijg je veel waardering, als je iets slecht doet scheldt hij je de huid vol. Zo is zij niet. Ze staat boven het personeel, maar ze is er ook heel beleefd tegen. Dat is typisch voor de landadel die apprecieert wat mensen doen. En ze kent iedereen. Zelfs van de laagste footman weet ze perfect wie hij is en wie zijn familie is. Ze heeft de feeling om met zo iemand een goed lopend gesprek te voeren.”
Kwatongen beweren zelfs dat ze haar paarden en honden liever ziet dan mensen.
“Een nicht van haar, die trouwens even gek is op paarden, zei dat dit best te verstaan is, aangezien paarden en honden altijd eerlijk zijn tegenover haar, terwijl je dat van mensen niet moet verwachten. Haar dieren zijn haar uitlaatklep en soms laat ze ook duidelijk merken dat ze die belangrijker vindt dan haar functie. Een paar jaar geleden vielen door de Brexit-perikelen de Ascot paardenraces en de queen’s speech in het Lagerhuis voor het eerst op dezelfde dag. Haar prioriteiten waren toen duidelijk. De speech werd snelsnel afgehandeld zodat ze op tijd op de races kon zijn. Stel dat haar oom, Edward VIII, geen afstand had gedaan van de troon om met Wallis Simpson te kunnen trouwen, dan was zij gewoon een prinses geweest. Dan was ze wellicht getrouwd met een Engelse edelman en had zij op het platteland gewoond. En dan was zij perfect gelukkig geweest.”
Maar het werd dus Philip, prins van Denemarken en Griekenland, die zijn hele leven in het teken van zijn koningin heeft moeten plaatsen.
“Hij speelt inderdaad al sinds hun huwelijk in 1947 de tweede viool. En hij doet dat heel trouw. Hij moet altijd een paar meter achter haar aan lopen. Tijdens haar kroning in 1953 moest hij voor haar op zijn knieën gaan zitten en trouw zweren aan haar, niet als echtgenote, maar als koningin. In de beginjaren was die positie niet makkelijk voor een macho als Philip. Het heeft ongetwijfeld zijn ego gekrenkt. Hij was een knappe, best wel slimme kerel die tijdens WO II zijn sporen had verdiend. Tijdens de eerste jaren van hun huwelijk was hij nog bevelhebber van een schip, tot Elizabeth koningin werd en hij alles moest opgeven. Een prinsgemaal met een job was toen ondenkbaar. Voortaan mocht hij zich alleen nog inlaten met het aankleden van kastelen, waar hij dan ook een boek over heeft geschreven, een beetje als bezigheidstherapie. En het openen van tentoonstellingen en openbare gebouwen natuurlijk, waarbij hij steevast aan een touwtje mag trekken om het gordijntje te openen met daarachter de plaquette. Hij noemt zichzelf wel eens de beste gordijnenopener ter wereld. Hij gromt en sputtert, maar doet wel zijn taak.”
En regelmatig maakt hij ook wel eens een volstrekt foute opmerking maakt, toch?
“Toen hij op bezoek was bij de Australische Aboriginals vroeg hij of ze nog steeds speren naar elkaar gooiden. Thuis was het kot te klein, maar blijkbaar konden de Aboriginals er wel mee lachen. En aan een zwart parlementslid vroeg hij ooit van welk exotisch deel van de wereld ze afkomstig was. Dat bleek Birmingham te zijn. Op zo’n momenten moeit de queen er zich wel eens mee en bromt ze: ‘O, shut up Philip’”.
Zoals Hyacinth Bucket tegen haar Richard zou zeggen?
“Precies, Keeping Up Appearances was toch gewoon een persiflage op het Britse koningshuis? En het was tezelfdertijd o zo Brits. Ik heb het ooit zelf nog meegemaakt. Ik zat in de trein, in een stoel langs het gangpad. Een bejaarde man stootte me aan terwijl hij over dat pad liep en stapte gewoon verder. Maar zijn vrouw, die achter hem aankwam, stopte en zei: ‘I’m so sorry, he’s still learning’. Grandioos is dat toch?”
Er wordt over Elizabeth beweerd dat ze enorm zuinig is. Is dat echt zo?
“Ieder jaar krijgt het personeel van de koninklijke paleizen kerstcadeautjes. Dat zijn steevast heel goedkope zaken. Het inpakpapier en de lintjes worden gerecycleerd, en de koningin ziet daar persoonlijk op toe, net zoals op het aantal lampen dat ’s avonds in de paleizen brandt. Ecologische redeneringen zitten er daar niet achter. Het is pure zuinigheid. Ik moet daarbij vaak denken aan mijn grootmoeder, die in hetzelfde jaar is geboren. Zij heeft nooit de luxe gekend die Elizabeth te beurt is gevallen, maar haar zuinigheid was vergelijkbaar. Volgens mij speelt de oorlog daar een rol in. Elizabeth mag dan wel de queen zijn, ze heeft ook gezien welke impact de oorlog gehad heeft op de Britse economie. Tot begin jaren vijftig leefde Engeland op de bon, wat ook zijn weerslag had op de monarchie. Elizabeth is daardoor enorm bezig met de rekeningen. Begin jaren zestig besloot premier Macmillan dat de overheid de renovatie van het koninklijke jacht Britannia zou bekostigen zonder de koningin daarvan op de hoogte te brengen. Ze was daar bijzonder boos over. ‘U betaalt en ik krijg de verwijten naar het hoofd geslingerd dat ik te veel geld uitgeef,’ zei ze.”
En is ze ook zo cool als ze zeggen?
“Ja, en dat geldt voor de hele familie. In 1974 probeerde iemand in hartje Londen prinses Anne te ontvoeren, de dochter van de queen dus. Hij beschoot haar auto en verwondde daarbij de chauffeur, een beveiligingsagent en een op de loer liggende journalist. Daarna trok hij de deur van de auto open en riep: ‘Kom eruit!’ ‘Not bloody likely,’ antwoordde Anne, ‘Just go away and don’t be such a silly man’. Het is een kwestie van opvoeding. Het heeft iets vooroorlogs en was heel lang de norm bij de upper class. In de kostscholen werd iedere emotie er letterlijk uitgeslagen. Kinderen kregen koude baden omdat men van mening was dat warme baden de oorzaak waren van de val van het West-Romeinse Rijk. Churchill klaagde daarover. De oudere royals stralen die stijl uit. In 1986 wordt er een aanslag op Elizabeth gepleegd en schiet er iemand naar haar. Ze blijft daar stoïcijns kalm bij. Charles wordt in 1994 beschoten en vijf minuten later staat hij voor de microfoon en zegt hij er zelfs niets over.”
Zegt dat ook iets over de discipline waarmee ze hun taak oppakken?
“Het dienen van het land en het doen van de plicht is er echt in gedrild en daarin speelde de grootmoeder van de queen een grote rol, queen Mary dus, de vrouw van George V. Zij was zeer aanwezig tijdens de jeugd van Elizabeth en herhaalde het onophoudelijk: plicht, plicht, plicht. Bij de jongere generaties is dat wat minder. William is heel gedisciplineerd en voert al zijn taken netjes uit. Harry daarentegen heeft het er moeilijker mee. En dat is te begrijpen natuurlijk, want het leven in een gouden kooi is niet altijd makkelijk. Die mensen leiden een luxeleven, maar de prijs die ze ervoor betalen is vrij groot. De queen klaagde daar vaak over. Toen in 1997 de Britannia uit de vaart werd genomen en een nieuw koninklijk jacht te duur bleek, zei ze dat daarmee ook haar privéleven ophield te bestaan. Alleen op zee, varend van Portsmouth naar Aberdeen, zei ze, kon ze echt zichzelf zijn”.
Dan hoefde ze even niet te glimlachen?
“Toen ze nog kroonprinses was, bracht ze als plaatsvervanger van haar vader een bezoek aan Canada. Daar diende ze zo vaak te glimlachen dat ze er een kramp aan overhield. Als queen mag je niet anders, en moet je alles maar slikken. Ook al ben je voortdurend het mikpunt van spot.”
Is ze dan nooit uit haar rol gevallen?
“Het is ver zoeken, en als je iets vindt, is het niet meer dan een akkefietje. Op een bepaald moment merkte ze op dat de Chinese ambtenaren die per se wilden dat de president een audiëntie zou krijgen bij haar onbeleefd waren geweest tegen haar ambassadeur. Dat is zowat het ergste wat er ooit is gebeurd. En dan is er haar te trage reactie na de mijnramp in het Welshe Aberfan in 1966, waarbij een school bedolven werd onder een wegschuivende afvalberg en 116 kinderen omkwamen. Elizabeth bezocht de plek van de ramp pas na negen dagen. Veel te laat dus, en naar het schijnt verwijt ze zich dat tot op de dag van vandaag. Maar toen viel ze niet uit haar rol natuurlijk, het was gewoon een foute inschatting. Je vindt op dat vlak geen vlekken op haar palmares, en dat heeft wellicht te maken met de hoge bescherming die ze krijgt. Hier wordt het colloque singulier constant geschonden. Daar nooit. David Cameron vroeg de queen om in te grijpen tijdens het Schotse onafhankelijkheidsreferendum. Daarom zei ze bij het uitkomen van de kerk tegen een omstander dat ze hoopte dat de mensen verstandig zouden stemmen. Ze zei dit echter zo luid dat een aanwezige journalist het ook hoorde, waarna het nieuws werd. Toen Cameron in zijn autobiografie dit voorval aanhaalde, leidde dat tot een heuse rel. Het paleis was furieus omdat Cameron de kroon had ontbloot. Zo fijngevoelig ligt dat daar.”
En dus is ze altijd neutraal.
“Dat kan natuurlijk niet. Zij kan niet volkomen neutraal zijn. Dat is niemand. Naar het schijnt vindt ze het soms toch nodig om haar mening te geven, maar dan doet ze dit via haar man. Op een bepaald moment werd een hoge militair vervangen door een andere hoge militair. Dat beviel de koningin niet endaarom ontbood ze de minister van defensie. Zij kon daar echter niets over zeggen aangezien het een beslissing was van de ministerraad. Daar mag ze zich niet mee bemoeien. Dus zweeg ze en gaf ze het woord aan prins Philip die tegen de minister zei waar het op stond. Waarna die kon beschikken. Beetje hypocriet, misschien, maar zo werkt het blijkbaar.”
Enig idee wat ze van de Brexit denkt trouwens?
“De enen zeggen dat ze ontevreden is omdat ze er heel wat Europese landbouwsubsidies door verliest. Haar mening zou ze dan laten blijken hebben door volledig in het blauw en met een gele versiering op de hoed aangekondigd te hebben dat haar land de EU ging verlaten. Andere bronnen beweren dat de queen tegen Europa is omdat die haar macht zou inperken. Toen John Major het Verdrag van Maastricht liet goedkeuren zou ze bijzonder ontstemd geweest zijn omdat er een rechtbank zou opgericht worden die boven de hoogste rechtbank van het Verenigd Koninkrijk zou staan, en dus ook boven haar. Wellicht heeft David Cameron het nog het beste verwoord. De toetreding van Groot-Brittannië tot de Europese Gemeenschap was een lastige zaak voor haar, zei hij, en de uittrede van haar land uit de EU vindt ze even lastig. Beiden zorgen voor vervelende toestanden, en daar houdt ze gewoon niet van. De monarchie heeft haar uiterste best gedaan om niet betrokken te raken in de hele Brexit-affaire. Ze ziet ook dat er heel veel wankelt, met BLM zelfs ook heel wat standbeelden. De monarchie is tot nu toe buiten schot gebleven. Er is nog geen link gelegd met het Britse koningshuis, maar dat kan nog komen.
Moet Elizabeth dan bang zijn voor haar job?
“Barbados, waar ze nog steeds koningin van is, kondigde vorige week nog aan dat het vanaf volgend jaar een republiek wil worden. Wat ze daar precies over denkt, weet niemand, maar naar het schijnt zou ze wel al eens gezegd hebben dat zij de geleidelijke ondergang van haar koninkrijk meemaakt. Haar vader was nog ‘king and emperor’. Zij was al gewoon ‘queen’. En het is duidelijk dat het allemaal desintegreert. In feite zijn de Windsors momenteel nog de enige unificerende factor.
Maar zolang zij er is, zal in het Verenigd Koninkrijk de republiek niet uitgeroepen worden. Charles zal zich daar wellicht grotere zorgen om maken. Alhoewel het me heel sterk zou verbazen dat de monarchie aan de kant geschoven zou worden. Je mag niet vergeten dat de Windsors kameleons zijn. De monarchie is er voortdurend in geslaagd mee te evolueren met de maatschappij. Vandaar dat Meghan Markle aanvankelijk zo positief ontvangen werd. Ze had een gemengde achtergrond, en een gewone. Dat was goed voor het imago van de monarchie. Dat niemand er van wakker ligt dat de volgende koningin, na Charles, een burgermeisje zal zijn, Kate Middelton dus, toont hoezeer het koningshuis zich kan aanpassen. En hoe populair het wel is. Het vormt immers een soap op zich. Zoals mensen hier naar Thuis of Familie kijken, slaan de Britten ’s ochtends de krant open en lezen ze een nieuw hoofdstuk uit het bestaan van de Royals. De monarchie is een stuk van ieder Brits huishouden, en daardoor staat ze heel erg stevig overeind.”
En wat met prins Andrews link met Jeffrey Epstein?
“Die vormt momenteel het grootste gevaar voor de Britse monarchie. Er is de zorg over Schotland en de mogelijke onafhankelijkheid, maar dat is politiek, daar kan het koningshuis niets aan veranderen. Andrew behoort echter tot de familie, en hij is een probleem. Na het befaamde BBC-interview waarin hij enorm klungelde en zich niet kon vrijpleiten van de verdenking dat hij iets gehad had met een meisje dat hem door Epstein was bezorgd, hebben Philip en Charles meteen ingegrepen. Hij al zijn functies neerleggen en verdwijnen uit de media. En wellicht zal hij binnenkort ook de titel ‘His Royal Highness’ moeten afstaan, wat binnen het koningshuis een zware straf is. Eens Charles koning is en zoals gepland het koningshuis kleiner zal worden, zal er van Andrew nog amper sprake zijn. En hij is ook echt een gevaar natuurlijk. Een prins die betrokken is bij een pedofiliezaak? Dat is echt niet de bedoeling.”
Want uiteindelijk gaat de monarchie voor op alles?
“Precies. Het huwelijk van Charles en Diana is daar het bekendste voorbeeld van. Charles heeft in zijn dagboeken geschreven dat hij dit aanging omdat hij dacht dat Diana een goed meisje was. Liefde had er niets mee te maken. En ook Philip was pro, want zoals hij zei: ‘Het is een grote meid, die zal wat lengte brengen in ons geslacht,’ alsof hij het over een nieuwe merrie had.”
Eerder verschenen in De Morgen
