Hoe de strijd tussen de Saoedische koningen en de ayatollahs van Iran het Midden-Oosten verscheurt
[Recensie] Soms komen ze wel eens voorbij, foto´s uit Cairo, Baghdad, Beiroet,Teheran uit de jaren zestig en zeventig. Foto´s van een vrolijk divers stadsbeeld, vrouwen met losse haren, weinig hoofddoeken. Ooit was het allemaal anders in het Midden-Oosten. Kosmopolitisch, cultureel, vrij. En nog niet zo lang geleden.
Wat is er met ons gebeurd, verzucht de Libanese schrijfster Kim Ghattas, in haar beschrijving van de recente historie van het Midden-Oosten. In Zwarte Golf doet ze verslag van wat ze ziet als het begin van de ‘zwarte golf’ tot vandaag de dag. Het is geen vrolijk stemmend verslag, zelf concludeert ze tenslotte dat voor haar slechts de hoop rest.
Haar verhaal begint in 1979, het jaar dat in Iran een grote opstand een eind maakt aan het regiem van de Shah van Iran en in Saoedi-Arabië slag wordt geleverd rond de heilige tombe van Mecca. In de visie van Ghattas bepalen deze gebeurtenissen de daaropvolgende veertig jaar. De strijd tussen de Sjiitische moslims van ayatollah Khomeini´s Iran en het Soennitisch koninkrijk van Saoedi-Arabië.
Ghattas laat zien hoe de Iraanse revolutie vooraf wordt gegaan door een reeks gebeurtenissen, waarin linkse en seculaire krachten gebruikt worden door de ultraconservatieve ayatollah. En zo ruilde de Iraanse bevolking de wrede tirannie van de sjah in voor de zo mogelijk nog wredere tirannie van de ayatollahs.
De Saoedi´s ondervonden hoe de opeenvolgende koningen religie misbruikten om hun bedreigde positie te behouden. En zo veranderden Iran en Saoedi-Arabië in elkaars tegenstanders, die de hele regio meesleurden in hun fanatieke tweestrijd tussen sjiieten en soennieten. Daar waar christenen, sjiieten en soennieten in beide landen voorheen in relatieve vrede bijeen leefden, verdween die samenleving om plaats te maken voor door zeloten bestuurde theocratieën.
Waarom hebben jullie dit laten gebeuren, zeggen nieuwe generaties nu tegen hun ouders, die aan de wieg van de Iraanse revolutie stonden. Het is een wrede geschiedenis die Ghattas beschrijft. Een geschiedenis waarin landen als Libanon, Irak, Jemen en Syrië worden meegesleept in eindeloze bloederige oorlogen, waarin de twee machten elkaar geen strobreedte gunnen.
In de ogen van Ghattas is niet het conflict tussen Israël en de Palestijnen de oorzaak van de ellende. Het lot van de Palestijnen is door Arabische landen en Iran slechts gebruikt om de eigen invloed uit te breiden. Natuurlijk heeft dit niet geholpen, maar uiteindelijk is het niet de oorzaak van de vele conflicten.
Evenmin geeft zij de schuld aan de Verenigde Staten of Rusland. Wel is ze bepaald niet te spreken over de rol van de VS. Als Obama had ingegrepen toen Sadat in Syrië de rode lijn van chemische oorlog overschreed, was de ellende voor de bevolking wellicht beperkt gebleven. En had IS minder kansen gehad. Als Busch junior niet Irak was binnen gevallen, was Irak veel ellende bespaard gebleven.
En toch is het niet correct om de ellende van het Midden-Oosten in de schoenen van het Westen te schuiven. De echte oorzaak is volgens Ghattas in dit goed gedocumenteerde boek, de voortdurende strijd tussen de opeenvolgende Saoedische koningen en de ayatollahs van Iran. Die overal waar onenigheid speelde met geld en wapens probeerden hun invloed te vergroten.
Veel aandacht besteedt Ghattas aan de culturele rijkdom van de volkeren van het Midden-Oosten. Een rijkdom die keer op keer zorgt voor weerstand tegen de Islamitische despoten, en wreed wordt neergeslagen. Veel aandacht besteedt zij aan de strijd van de vrouwen voor meer rechten en in het bijzonder die van de Saoedische journalist Jamal Khashoggi. De moord op de laatste door de Saoediërs, deed het koninkrijk even op zijn vesten schudden.
Maar het Saoedische koningshuis overleefde ook dit. Ook de opstand van de bevolking van Iran de Islamitische leiders werd neergeslagen. En de leiders van beide landen spelen inmiddels de nationalistische kaart, waar de religieuze aan kracht heeft ingeboet.
Je zou er wanhopig van worden. Zo niet Ghattas, zij kiest voor de hoop in dit prachtige boek. Een boek dat iedere Westerse politicus zou moeten lezen alvorens zich in het wespennest van het Midden-Oosten te begeven. Maar vooral ook een boek voor de dappere bevolking van het Midden-Oosten. Nu eens niet geschreven vanuit een vermeende Westerse superioriteit, maar vanuit de rijke geschiedenis van de regio, de rijke literatuur, de poëzie, de muziek. Dat alleen maakt dit boek tot zo´n bijzondere ervaring.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
