"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Zwarte trots, witte schaamte

Dinsdag, 30 juni, 2020

Geschreven door: Peter Verlinden
Artikel door: Gaëtan Regniers

België en de worsteling met racisme en het koloniale verleden

[Recensie] Ofwel hebben Peter Verlinden en zijn uitgever een onnavolgbaar gevoel voor timing, ofwel is er ontzettend veel geluk mee gemoeid. Tegen de achtergrond van ‘Black Lives Matter’ is Zwarte trots, witte schaamte in elk geval razend actueel.

Recent waren in België een resem bustes en standbeelden van koning Leopold II het mikpunt van activisten die vinden dat het straatbeeld aan dekolonisatie toe is. De discussie is niet nieuw, maar laait opnieuw op in de slipstream van de protesten van ‘Black Lives Matter’. Wel nieuw is dat actievoerders van Afrikaanse origine het kolonialisme en racisme expliciet met elkaar verbinden.

In zijn pamflet – de ondertitel is niet toevallig kolonialisme en racisme – gaat Peter Verlinden (voormalig VRT-journalist en Congokenner) uitvoerig in op die actuele discussie. Hij legt haarfijn uit waarom het noodzakelijk is om de publieke ruimte te dekoloniseren. Alles begint bij het beeld dat de meeste Belgen hebben van de koloniale tijd, een bijzonder beperkt beeld onder meer omdat tot circa 20 jaar geleden de ex-kolonie in het beste geval niet aan bod kwam in het onderwijs (in het andere geval werd voorgehouden “dat de Belgen beschaving brachten in Congo”). Combineer die beperkte kennis met het eerbetoon voor de kolonisatoren in het straatbeeld en je voelt meteen waar het schuurt. Toch is Verlinden niet te vinden voor het weghalen van alle koloniale standbeelden. “Dit moeten de aanknopingspunten blijven om het ‘grote publiek’ eindelijk en permanent in aanraking te brengen met het koloniale verleden”, vindt Verlinden. “Niets belet trouwens om de bestaande monumenten aan te vullen met nieuwe standbeelden, parkelementen, straatnamen… die verwijzen naar de vergeten helden, de Congolese (…) vrijheidsstrijders, de dwarse missionarissen die wel respect betoonden voor de Afrikaanse eigenheid en die wilden redden, de kleine en grote kunstenaars van toen, velen gevallen tussen de plooien van de geschiedenis. De oude unieke monumenten, want dat zijn ze stuk voor stuk, krijgen zo een nieuwe toekomst.”

Witwasoperatie

Boekenkrant

De roep om een historisch pardon met verontschuldigingen wegens de misstappen van het kolonialisme weerklinkt steeds luider. Niet zinvol, oordeelt Verlinden die het thema juridisch benadert: je kan geen excuses aanbieden over iets waar je niet persoonlijk verantwoordelijk voor bent en wat niet inging tegen de normen van de tijd (kolonialisme was algemeen aanvaard). Aangezien de gevolgen van de kolonisatie tot op vandaag invloed hebben – en Verlinden erkent dit ook – kunnen verontschuldigingen wel degelijk zinvol zijn. Het koningshuis zou zich kunnen excuseren voor de misdaden begaan onder het beleid van Leopold II in de Kongo-Vrijstaat (1885-1908) en de Belgische regering voor het racistische apartheidsregime en de economische drainage van de kolonie (1908-1960). Verlinden waarschuwt terecht voor een witwasoperatie waarbij de schuld bij de vroegere machtshebbers wordt gelegd en men over kan gaan naar de orde van de dag. Die orde van de dag stelt hij scherp aan de kaak. “Zestig jaar na de dekolonisatie van Congo (…) steunen de Belgische politieke leiders alweer een regime dat door corruptie aan de macht is gekomen en er niet in slaagt om voor en met de Congolese bevolking een leefbare samenleving op te bouwen.” De beste manier om de fouten uit het verleden recht te zetten is om ze in de toekomst niet opnieuw te herhalen.

Om het actuele debat met de nodige nuance te kunnen voeren is Zwarte trots, witte schaamte de ideale opmaat.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles